Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
1. Η αναθεώρηση των Κανονισμών Λειτουργίας των Δημόσιων Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης υπήρξε μια από τις προτεραιότητες που είχα θέσει για το 2008. Για τούτο ακριβώς το λόγο το Γραφείο μου και λόγω έλλειψης νομικού λειτουργού, προέβηκε σε αγορά υπηρεσιών, από δικηγορικό γραφείο για την ετοιμασία σχετικής μελέτης η οποία βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο και σύντομα θα είμαι σε θέση να καταθέσω τις τελικές και ολοκληρωμένες εισηγήσεις μου επί του θέματος.
2. Είναι ουσιαστικής σημασίας οι Κανονισμοί που θα διέπουν τη λειτουργία των σχολείων (οποιασδήποτε βαθμίδας) να αποτυπώνουν τη δέσμευση της Πολιτείας να σέβεται, να προασπίζεται και να προωθεί τα δικαιώματα των παιδιών όπως αυτά κατοχυρώνονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (στο εξής η “Σύμβαση”). Ειδικότερα οι εν λόγω Κανονισμοί θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι το κάθε παιδί, θα έχει τη δυνατότητα να απολαμβάνει το δικαίωμα στην εκπαίδευση σε ένα παιδοκεντρικό, δημοκρατικό και δίκαιο εκπαιδευτικό πλαίσιο. Σε ένα πλαίσιο δηλαδή που θα σέβεται την εγγενή του αξιοπρέπεια και θα του παρέχει την απαραίτητη προστασία και στήριξη αναγνωρίζοντας του παράλληλα τη δυνατότητά να λειτουργεί όχι απλά ως παθητικός καταναλωτής της γνώσης αλλά ως ενεργητικός εταίρος και συνδιαμορφωτής τόσο στα πλαίσια της διαδικασίας μάθησης όσο και γενικότερα της σχολικής ζωή και των διάφορων δραστηριοτήτων που εξελίσσονται εντός και/ ή σε σχέση με αυτή.
3. Το Σημείωμα αυτό επικεντρώνεται σε ειδικότερες παρατηρήσεις καθόσον αφορά στα εξής:
· τη Προστασία και ειδικότερα την απαγόρευση της σωματικής τιμωρίας
· την αρχή της μη Διάκρισης
· την αρχή της Συμμετοχής των παιδιών – ουσιαστικής - σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στο σχολείο
ΙΙ. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ:
Α. Σωματική Τιμωρία
4.1 Στο Γενικό Σχόλιο 1 η Επιτροπή των Η.Ε. σημειώνει «…η εκπαίδευση θα πρέπει να παρέχεται κατά τρόπο που να σέβεται την εγγενή αξιοπρέπεια του παιδιού και που να επιτρέπει στο παιδί να εκφράζει τις απόψεις του ελεύθερα σύμφωνα με το άρθρο 12 (1) της Σύμβασης και να συμμετέχει στη ζωή του σχολείου. Η Εκπαίδευση θα πρέπει επίσης να παρέχεται κατά τρόπο που να σέβεται τα αυστηρά όρια των πειθαρχικών μέτρων όπως αντανακλώνται στο άρθρο 28 (2) της Σύμβασης και να προωθεί τη μη βία στο σχολείο. Η Επιτροπή έχει επανειλημμένα καταστήσει σαφές στις Τελικές της Παρατηρήσεις (Concluding Observations) ότι η χρήση σωματικής τιμωρίας δεν είναι συμβατή ούτε με το σεβασμό της εγγενούς αξιοπρέπειας του παιδιού αλλά ούτε με τα αυστηρά όρια της σχολικής πειθαρχίας» (Committee on the Rights of the Child, General Comment No. 1, 2001, CRC / GC / 2001/ 1, para. 8)
4.2 Σύμφωνα με το άρθρο 28 (2) της Σύμβασης:
«Τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να παίρνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα ώστε η σχολική πειθαρχία να εφαρμόζεται κατά τρόπο συμβατό με την αξιοπρέπεια του παιδιού ως ανθρώπινου όντος, και σύμφωνα με την παρούσα Σύμβαση.»
4.3 Η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού επανειλημμένα έχει καταστήσει ξεκάθαρο ότι η σωματική τιμωρία όσο ήπια μορφή κι αν έχει είναι απαράδεκτο πειθαρχικό μέτρο τόσο στο σχολείο όσο κι αλλού (Εισηγήσεις της Επιτροπής για τη βία σε ιδρύματα μετά την Ημέρα Γενικής Συζήτησης για την Κρατική Βία εναντίον Παιδιών, CRC/C/111, 28th Session, 28 September 2001) (παράρτημα 1)
4.4 Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει επίσης επανειλημμένα αποκλείσει την οποιαδήποτε μορφή σωματικής τιμωρίας καλώντας τα Κράτη μέλη του να προωθήσουν σχετική νομοθεσία που να την απαγορεύει. Ειδικότερα στο κείμενο Εισηγήσεων 1666 (2004)1 με θέμα την Πανευρωπαϊκή απαγόρευση της σωματικής τιμωρίας των παιδιών /Europe-wide ban on corporal punishment of children, χαρακτηριστικά, ανάμεσα σε άλλα, σημειώνει και τα ακόλουθα:
« Η Κοινοβουλευτική Συνέλευση σημειώνει ότι, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα Κοινωνικά Δικαιώματα, τα κράτη μέλη προκειμένου να συμμορφωθούν με τον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη και τον Αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη, θα πρέπει να απαγορεύσουν κάθε μορφή σωματικής βίας και κάθε άλλη μορφή μειωτική τιμωρίας ή μεταχείρισης των παιδιών…
Β. Αρχή της μη Διάκρισης
5.1 Η μη-Διάκριση αποτελεί μια από τις τέσσερις βασικές αρχές που διέπουν τη Σύμβαση. Σύμφωνα με το άρθρο 2 (1) της Σύμβασης:
«Τα Συμβαλλόμενα Κράτη υποχρεούνται να σέβονται τα δικαιώματα, που αναφέρονται στην παρούσα Σύμβαση και να τα εξασφαλίζουν σε κάθε παιδί που υπάγεται στη δικαιοδοσία τους, χωρίς καμία διάκριση στη φυλή, χρώμα, φύλο, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις του παιδιού ή των γονέων του ή των νόμιμων κηδεμόνων του ή την κρατική, εθνική, ή κοινωνική καταγωγή τους, την περιουσιακή τους κατάσταση, την ανικανότητα τους, τη γέννηση τους ή οποιασδήποτε άλλη κατάσταση.»
5.2 Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού στο Γενικό Σχόλιο 4, παρ. 6 το οποίο αναφέρεται στο δικαίωμα της μη διάκρισης σημειώνει ότι τα κριτήρια της μη Διάκρισης θα πρέπει να αναφέρονται επίσης στο σεξουαλικό προσανατολισμό των εφήβων και την κατάσταση της υγείας τους (περιλαμβανομένων του HIV / AIDS και της νοητικής υγείας).»
Γ. Αρχή της Συμμετοχής
6.1 Η Συμμετοχή και ειδικότερα όπως διασφαλίζεται από το άρθρο 12 της Σύμβασης συνιστά επίσης μια από τις βασικές αρχές που διέπουν τη Σύμβαση. Σύμφωνα με το εν λόγω άρθρο:
«1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να διασφαλίζουν στο παιδί που είναι ικανό να σχηματίσει τις δικές του απόψεις, το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης των απόψεων του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα που το αφορά, δίνοντας στις απόψεις του παιδιού το απαιτούμενο βάρος σύμφωνα με την ηλικία του και με το βαθμό ωριμότητάς του.
2. Για το σκοπό αυτό, στο παιδί πρέπει να παρέχεται, η δυνατότητα να ακούγεται από οποιαδήποτε διοικητική ή δικαστική διαδικασία που το αφορά, είτε άμεσα είτε μέσω ενός εκπροσώπου ή ενός αρμόδιου οργανισμού, κατά τρόπο συμβατό με τους διαδικαστικούς κανόνες της εθνικής νομοθεσίας.»
6.2 Περαιτέρω το άρθρο 13 της Σύμβασης κατοχυρώνει το δικαίωμα του παιδιού στην ελευθερία της έκφρασης:
«1. Το παιδί έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία αναζήτησης, λήψης και διάδοσης οποιουδήποτε είδους πληροφοριών και ιδεών, ανεξαρτήτως συνόρων, υπό προφορική, γραπτή, τυπωμένη, ή καλλιτεχνική ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο της επιλογής του παιδιού.
2. Η άσκηση του δικαιώματος αυτού δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο περιορισμών παρά μόνο αυτών που από το νόμο και που είναι αναγκαίοι:
α) Για το σεβασμό των δικαιωμάτων και της υπόληψης των άλλων ή
β) Για τη διαφύλαξη της εθνικής ασφάλειας, ή της δημόσιας τάξης,»
III. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ/ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ:
7. Ως προκαταρτικές παρατηρήσεις και υπό την επιφύλαξη υποβολής πιο εμπεριστατωμένου Σημειώματος καθόσον αφορά τις προτεινόμενες τροποποιήσεις υποβάλλονται τα εξής:
A. Σωματική Τιμωρία:
8.1 Ο Κανονισμός 14 (2) (δ) « Το σχολείο οφείλει να λαμβάνει όλα τα κατάλληλα διοικητικά και παιδαγωγικά μέτρα προκειμένου να προστατεύει τους μαθητές από κάθε μορφή βίας, προσβολής, εκμετάλλευσης ή έλλειψης φροντίδας», θα πρέπει να γίνει πιο συγκεκριμένος με ειδική αναφορά στο θέμα της σωματικής τιμωρίας (corporal punishment) καθιστώντας την κατηγορηματικά απαγορευτική.
8.2 Στο συγκεκριμένο σημείο θα πρέπει να γίνεται αναφορά σε «κάθε μορφή βίας είτε από εκπαιδευτικούς λειτουργούς είτε από άλλους μαθητές»
Β. Διακρίσεις:
9.1 Στον Κανονισμό 8 (1) προβλέπεται ότι « Οι μαθητές εγγράφονται στα σχολεία των οικείων εκπαιδευτικών περιφερειών μέσα στις καθορισμένες προθεσμίες με το ονοματεπώνυμο που αναγράφεται στο πιστοποιητικό γεννήσεως τους και το όνομα του πατέρα τους ». Θα πρέπει να υπάρξει η προσθήκη «και της μητέρας τους» ως θέμα ισότητας των φύλων.
Γ. Δικαίωμα συμμετοχής:
10.1 Στον Κανονισμό 14 (2) (α) αναφέρεται:
«Νοείται ότι η ελευθερία έκφρασης γνώμης ή απόψεων του μαθητή εκφράζεται κατά τρόπο που δεν περιλαμβάνει καμιά παρότρυνση σε μίσος λόγω διαφορών φυλής, φύλου, θρησκείας ή ιθαγένειας:
Νοείται περαιτέρω ότι η ελευθερία έκφρασης δεν τείνει στην προώθηση κομματικών θέσεων».
10.2 Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού προτείνει την αλλαγή του εν λόγω Κανονισμού ως ακολούθως:
(α) Με την αντικατάσταση, από την πρώτη επιφύλαξη της υποπαραγράφου (α) της παραγράφου (2), των λέξεων «θρησκείας ή ιθαγένειας» (Τρίτη γραμμή), με λέξεις «θρησκείας, ιθαγένειας, πολιτικών ή κομματικών πεποιθήσεων.»
(β) με την αντικατάσταση, από το τέλος της πρώτης επιφύλαξης της υποπαραγράφου (α) της παραγράφου (2), της άνω και κάτω τελείας με τελεία και , ακολούθως, με τη διαγραφή της δεύτερης επιφύλαξης.
10.3 Οι Κανονισμοί προβλέπουν τη σύσταση και λειτουργία μαθητικών αιρετών σωμάτων στο επίπεδο της τάξης, του σχολείου, επαρχιακό και παγκύπριο (Κανονισμός 15). Ενώ αναγνωρίζεται στα Συμβούλια γενικά το δικαίωμα να μελετούν θέματα και να ετοιμάζουν εισηγήσεις αλλά και να λειτουργούν υποεπιτροπές για διάφορα θέματα του σχολείου δε ορίζονται/ θεσμοθετούνται μηχανισμοί μέσα από τους οποίους να είναι αποτελεσματική και ουσιαστική αυτή η συμμετοχή. Για παράδειγμα:
10.4 Στον Κανονισμό 15 (8) σημειώνεται ότι «Τα Σ.Τ. είναι υπεύθυνα για το τμήμα τους, θέτουν στον υπεύθυνο καθηγητή ή εκπαιδευτή κάθε τμήματος τα προβλήματα που αντιμετωπίζονται στο τμήμα και τα συζητούν μαζί του. (Συζητούνται θέματα πειθαρχίας, καθαριότητας και εμφανίσεως της τάξεως, ευημερίας, σχέσεων, ωρολογίου και αναλυτικού προγράμματος, μεθοδολογικών προσεγγίσεων των διδασκόντων, βιβλίων, εορτασμών κλπ. »
10.5 Και στο 15 (11): Τα Σ.Τ. συνέρχονται, εκτός διδακτικού χρόνου, σε τακτικές συνεδρίες που ορίζουν τα ίδια. Ετοιμάζουν εισηγήσεις σε σχέσει με αναφυόμενα προβλήματα, τις παρουσιάζουν για συζήτηση-ανταλλαγή απόψεων ενώπιων των μαθητών του τμήματος ή/ και ενώπιον του υπεύθυνου καθηγητή ή/και, αν παραστεί ανάγκη, ενώπιον της διευθύνσεως του σχολείου».
10.6 Μέσα από τις πιο πάνω αρμοδιότητες κατοχυρώνεται μεν το δικαίωμα των παιδιών να συμμετέχουν. Ωστόσο δεν προβλέπονται συγκεκριμένοι μηχανισμοί εξέτασης / διερεύνησης των αιτημάτων, παρατηρήσεων, παραπόνων κλπ που δυνατόν να έχουν προς συζήτηση τα παιδιά. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικές αρχές του σχολείου δε δεσμεύονται με οποιαδήποτε υποχρέωση ώστε να εξετάσουν τα αιτήματα των παιδιών και να δώσουν απάντηση σε σχέση με αυτά. Τέλος, δεν προβλέπεται η λειτουργία ενός δευτεροβάθμιου οργάνου στο οποίο τα παιδιά να μπορούν να αποταθούν, στην περίπτωση που δεν είναι ικανοποιημένα με τον τρόπο που το σχολείο χειρίστηκε το θέμα που αυτά είχαν θέσει.
10.7 Η απουσία πρόνοιας αποτελεσματικών μηχανισμών υλοποίησης της δέσμευσης του σχολείου να προωθεί τη συμμετοχή των παιδιών γίνεται εμφανής με την αντιπαραβολή δύο Κανονισμών. Έτσι ενώ στον Κανονισμό 15 (30) προβλέπεται ότι «Το Κ.Μ.Σ. ορίζει 3 μαθητές, μέλη του ή άλλους μαθητές, για να εκπροσωπούν τη μαθητική κοινότητα σε επιτροπές του Καθηγητικού Συλλόγου (επιτροπή εκδρομών, μέριμνας, εκδόσεων, καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, κ.ά.) στους Κανονισμούς που σχετίζονται με τη διοργάνωση εκδρομών, εκδηλώσεων και ελεύθερων δραστηριοτήτων δεν προβλέπεται ότι οι μαθητές θα πρέπει να καταθέτουν και τις δικές τους απόψεις σχετικά με αυτές (Κανονισμοί 5, 6, 7).
10.8 Προτείνεται όπως στους Κανονισμούς 6, 7 που αφορούν στη διοργάνωση εκδρομών και τον προγραμματισμό των ελεύθερων δραστηριοτήτων να προστεθεί η πρόνοια, αυτά να οργανώνονται σε συνεργασία με τα μαθητικά συμβούλια.
10.9 Περαιτέρω, προτείνεται όπως στον Κανονισμό 21 να προστεθεί στα καθήκοντα του Διευθυντή και του Β. Διευθυντή ότι «συνεργάζονται και συναντώνται τακτικά με το Κεντρικό Μαθητικό Συμβούλιο ακούν τις απόψεις του και το ενημερώνουν εκ των προτέρων για σημαντικές αποφάσεις που λαμβάνονται».
10.10 Σε ότι αφορά στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (για πειθαρχικά μέτρα κι όχι μόνο) που αφορούν παιδιά.
10.11 Σε πολλά σημεία των Κανονισμών προβλέπονται διαδικασίες αναφορικά με τον τρόπο που ο Καθηγητικός Σύλλογος λαμβάνει αποφάσεις σχετικά με θέματα που αφορούν άμεσα τους μαθητές. Στα σημεία αυτά απουσιάζει συστηματικά η όποια πρόνοια για την υποχρέωση του Καθηγητικού Συλλόγου να ακούσει, πριν τη λήψη της όποιας απόφασης, την άποψη του παιδιού και του κηδεμόνα του (άρθρο 12 της Σύμβασης του ΟΗΕ, και άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης). Τέτοια σημεία είναι ο Κανονισμός 10 (7), ο Κανονισμός 11 (19) και (21), Κανονισμός 11Α, ο Κανονισμός 13 (2Α), Ο Κανονισμός 13 (9) και (14), 15 (7) και (49).
10.12 Ειδικότερα, στον Κανονισμό 16 (ο οποίος αναφέρεται στην αρμοδιότητα του Κ.Σ. να αποφασίζει σχετικά με τη διαγωγή του παιδιού) προτείνω να προστεθεί «Πριν από τη λήψη απόφασης για μείωση διαγωγής μαθητή ο μαθητής και ο κηδεμόνας του πρέπει να λαμβάνει όλες τις σχετικές πληροφορίες και να ενημερώνεται για τις συνέπειες της απόφασης. Συγκεκριμένα, το όργανο λήψης της απόφασης πρέπει να ενημερώνει το μαθητή ή κηδεμόνα για τα ακόλουθα:
(α) την προτεινόμενη μείωση της διαγωγής
(β) τους λόγους
(γ) το δικαίωμα του μαθητή και κηδεμόνα να ακουστούν αναφορικά με την ενοχή και την ποινή.
11. Εν κατακλείδι επαναλαμβάνεται ότι το Γραφείο Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού θα επανέλθει με πιο ολοκληρωμένες εισηγήσεις καθόσον αφορά τη διασφάλιση των Δικαιωμάτων του Παιδιού όπως αυτά κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση στους Κανονισμούς που διέπουν την λειτουργία των Δημοσίων Σχολείων της Μέσης Εκπαίδευσης.
Απρίλιος 2009