Η απασχόληση των νέων αποτελεί ένα ζήτημα πολύπλευρο και πολυδιάστατο αφού περιλαμβάνει και ευρύτερες πτυχές που αφορούν όχι μόνο την προστασία των ανηλίκων και τη διασφάλιση κατάλληλων και ασφαλών συνθηκών κατά την εργασία αλλά και το δικαίωμα των παιδιών για απασχόλησή τους σε καλλιτεχνικής φύσεως δραστηριότητες.

Η προτεινόμενη νομοθεσία, σε σχέση με την οποία είχα καλέσει την Υπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων το Δεκέμβριο του 2009 να προωθήσει τροποποίηση, έτσι ώστε να συμβαδίζει με τις σύγχρονες αντιλήψεις που σχετίζονται με τις αναπτυσσόμενες ικανότητες και απαιτήσεις της παιδικής κι εφηβικής ηλικίας, αποτελεί ένα πολύ θετικό πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Προς τούτο, εκφράζω την ικανοποίησή μου γιατί διαπιστώνω ότι το αρμόδιο Υπουργείο έχει καταβάλει ουσιαστικές και συστηματικές προσπάθειες για ρύθμιση πολλών πτυχών που αφορούν την απασχόληση ανηλίκων, όπως η καταλληλότητα των συνθηκών εργασίας και του ωραρίου έτσι ώστε να διασφαλίζεται στο μέγιστο δυνατό βαθμό η ασφάλεια και η υγεία των ανηλίκων εργαζομένων.

Ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου που ρυθμίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις απασχόλησης ανηλίκων αποτελεί επιτακτική ανάγκη, ενόψει και των πρόσφατων περιστατικών απασχόλησης παιδιών σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες (θεατρικές παραγωγές και τηλεοπτικά προγράμματα) για τα οποία εγείρονταν βάσιμοι λόγοι για παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού αλλά και λόγω της αύξησης του αριθμού των παιδιών που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες (π.χ. παιδιά μεταναστών) τα οποία επιδιώκουν ένταξη στην αγορά εργασίας λόγω οικονομικής δυσχέρειας.

Έχω προχωρήσει σε μια αρχική ανάγνωση των προτεινόμενων νομοσχεδίων όμως λόγω του πολύ περιορισμένου χρονικού περιθωρίου που μου δόθηκε δεν κατέστη δυνατή η διεξοδικότερη μελέτη των προνοιών της νομοθεσίας. Η κατάθεση πιο συγκεκριμένων απόψεων επί πρακτικών διαστάσεων του θέματος θα γίνει εντός των επόμενων τριών εβδομάδων και θα κατατεθούν ενώπιον της Επιτροπής Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων.

Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Θέλω να επισημάνω για άλλη μια φορά ότι απαραίτητο θεωρητικό υπόβαθρο και νομική βάση κάθε προσπάθειας εκσυγχρονισμού νομοθεσιών που επηρεάζουν παιδιά θα πρέπει να αποτελεί η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

H Σύμβαση περιέχει άρθρα τα οποία τονίζουν την υποχρέωση του Κράτους να προστατεύει το παιδί από οποιαδήποτε μορφή βίας, κινδύνου ή εκμετάλλευσης. Οι πρόνοιες αυτές πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη και να λειτουργήσουν ως γενικές κατευθυντήριες γραμμές αφού σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών στην απασχόληση.

Πρόνοιες της Σύμβασης που σχετίζονται με την προστασία του παιδιού

Άρθρο 3

Σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κοινωνικής ευημερίας, είτε από τα δικαστήρια, τις διοικητικές αρχές ή από τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού.

Άρθρο 16

Κανένα παιδί δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο αυθαίρετων ή παράνομων παρεμβάσεων στην ιδιωτική του ζωή, στην οικογένειά του, στην κατοικία του ή στην αλληλογραφία του, ούτε παράνομων προσβολών της τιμής και της υπόληψής του.

Άρθρο 19

Τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να παίρνουν όλα τα κατάλληλα νομοθετικά, διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα, προκειμένου να προστατεύσουν το παιδί από κάθε μορφή βίας ή εκμετάλλευσης.

Άρθρο 26

1.Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν σε κάθε παιδί το δικαίωμα να επωφελείται από την κοινωνική ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών ασφαλίσεων, και οφείλουν να παίρνουν τα απαραίτητα μέτρα για να εξασφαλίσουν την πλήρη πραγματοποίηση του δικαιώματος αυτού, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία τους.

2. Οι παροχές πρέπει, όταν χρειάζεται, να δίνονται, αφού ληφθούν υπόψη οι πόροι και η κατάσταση του παιδιού και των προσώπων που έχουν αναλάβει την ευθύνη της συντήρησής του, καθώς και κάθε άλλη εκτίμηση σχετική με την αίτηση παροχής ωφελημάτων που γίνεται από το παιδί ή για λογαριασμό του.

Άρθρο 32

1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας που ενέχει κινδύνους ή που μπορεί να παρακωλύσει την εκπαίδευση του ή να βλάψει την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική ή κοινωνική ανάπτυξή του.

2. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη παίρνουν νομοθετικά, διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα για να εξασφαλίσουν την εφαρμογή του παρόντος άρθρου. Για το σκοπό αυτό, και λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές διατάξεις των άλλων διεθνών οργάνων, τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν ειδικότερα:

α) Να προβλέπουν ένα κατώτατο όριο ή κατώτατα όρια ηλικίας για την είσοδο στην εργασία·

β) Να προβλέπουν κατάλληλη ρύθμιση των ωραρίων και των συνθηκών εργασίας·

γ) Να προβλέπουν κατάλληλες ποινές και άλλες κυρώσεις, για διασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του παρόντος άρθρου.

Άρθρου 36

Τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να προστατεύουν το παιδί από κάθε άλλη μορφή εκμετάλλευσης επιβλαβή για οποιαδήποτε πλευρά της ευημερίας του.

Πρόνοιες της Σύμβασης που σχετίζονται με την εφαρμογή του δικαιώματος συμμετοχής του παιδιού

Η Σύμβαση, πέραν των προνοιών οι οποίες καθορίζουν τις υποχρεώσεις των κρατών για διασφάλιση της προστασίας των παιδιών από οτιδήποτε δύναται να αποβεί επιβλαβές για την ομαλή και υγιή ανάπτυξή τους (σωματική και ψυχική), περιέχει και άρθρα τα οποία παρέχουν στο παιδί συγκεκριμένες ελευθερίες όπως το δικαίωμα της ανεμπόδιστης συμμετοχής του στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή η οποία, σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. συμμετοχή παιδιών σε θεατρικές ή χορευτικές παραστάσεις, συμμετοχή σε τηλεοπτικά προγράμματα) μπορεί να αποτελέσει και μια μορφή απασχόλησης.

Άρθρο 12

Είναι υποχρέωση των Κρατών να διασφαλίζουν στο παιδί που είναι ικανό να σχηματίσει τις δικές του απόψεις, το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης των απόψεών του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα το αφορά, δίνοντας στις απόψεις του παιδιού το απαιτούμενο βάρος σύμφωνα με την ηλικία του και το βαθμό ωριμότητάς του.

Άρθρο 13

Το παιδί έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης το οποίο περιλαμβάνει την ελευθερία αναζήτησης, λήψης και διάδοσης οποιουδήποτε είδους πληροφοριών και ιδεών, ανεξαρτήτως συνόρων, υπό προφορική, γραπτή, τυπωμένη, ή καλλιτεχνική μορφή ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο της επιλογής του παιδιού.

Άρθρο 31

1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν στο παιδί το δικαίωμα στην ανάπαυση και στις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου, στην ενασχόληση με ψυχαγωγικά παιχνίδια και δραστηριότητες που είναι κατάλληλα για την ηλικία του και στην ελεύθερη συμμετοχή στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή.

2. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να σέβονται και να προάγουν το δικαίωμα του παιδιού να συμμετέχει πλήρως στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή και να ενθαρρύνουν την παροχή κατάλληλων και ίσων ευκαιριών για πολιτιστικές, καλλιτεχνικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες και για δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.

Περιστατικά που διερευνήθηκαν από την Επίτροπο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού

Η ελεύθερη συμμετοχή των παιδιών σε πολιτιστικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες αποτελεί, όπως έχω ήδη αναφέρει, δικαίωμά τους το οποίο κατοχυρώνεται απερίφραστα μέσα από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Ωστόσο, αυτό το δικαίωμα δεν θα πρέπει να καταστρατηγεί το δικαίωμα του παιδιού στην προστασία μέσα από την ανεξέλεγκτη και απερίσκεπτη έκθεση και συμμετοχή παιδιών σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες οι οποίες μπορεί να αποβούν επιβλαβείς για την υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξή τους, χωρίς να παραγνωρίζεται βέβαια η άποψη του ίδιου του παιδιού για καλλιτεχνική έκφραση αλλά και η ευθύνη των γονέων του σε αποφάσεις που σχετίζονται με την ανατροφή του. Η επίτευξη ισορροπίας, αν και φαίνεται δύσκολο εγχείρημα, μπορεί να γίνει εφικτή εάν υπάρξουν μελετημένες και συστηματικές προσπάθειες των αρμόδιων υπηρεσιών.

Η νομοθετική ρύθμιση του ζητήματος θα πρέπει να είναι ευέλικτη, χωρίς γραφειοκρατικές και δύσκαμπτες διαδικασίες έτσι ώστε να διασφαλίζεται τόσο το δικαίωμα του παιδιού στην προστασία όσο και το δικαίωμά του για απασχόληση σε καλλιτεχνικής φύσεως δραστηριότητες.

Τα πιο πάνω ζητήματα, με απασχόλησαν έντονα τον τελευταίο ένα χρόνο, κατά τη διάρκεια του οποίου, προέκυψαν περιστατικά συμμετοχής παιδιών σε θεατρικές παραστάσεις και τηλεοπτικές εκπομπές και σειρές οι οποίες εξέθεταν το παιδί είτε με ενεργητικό είτε με παθητικό τρόπο σε διάφορες μορφές βίας. Στις προαναφερόμενες περιπτώσεις η συμμετοχή των παιδιών, δεν ήταν περιστασιακή αλλά σε συστηματική βάση και γι΄ αυτό συνιστούσε απασχόληση.

Στις περιπτώσεις αυτές είχα τονίσει ότι η άσκηση του δικαιώματος για συμμετοχή του παιδιού στην πολιτιστική ζωή δεν μπορεί να επηρεάζει με οποιοδήποτε τρόπο τη σωματική και πνευματική υγεία και ανάπτυξή του.

Συμμετοχή παιδιού σε θεατρική παράσταση με σκηνές σωματικής και ψυχολογικής βίας

Μετά από παράπονα που μου υποβλήθηκαν για συμμετοχή παιδιού προσχολικής ηλικίας σε παράσταση κατά τη διάρκεια της οποίας το παιδί ήταν θεατής σκηνών κλιμακούμενης έντασης με λεκτική, σωματική και σεξουαλική βία, προέβηκα σε παρέμβαση. Στην παρέμβασή μου, αφού διερεύνησα το θέμα διεξοδικά και λαμβάνοντας υπόψη και τις απόψεις των ειδικών, ζήτησα τη διακοπή της συμμετοχής του παιδιού στην παράσταση αφού η έκθεσή του σε σκηνές βίας ακατάλληλες για την ηλικία του θα μπορούσαν να προκαλέσουν δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Τόνισα επίσης την ανάγκη για θεσμοθέτηση συγκεκριμένων κανονισμών οι οποίοι θα ρύθμιζαν τέτοιου είδους συμμετοχές οι οποίες λόγω της συστηματικότητάς τους συνιστούσαν απασχόληση, όχι μόνο ως προς το ωράριο και τις συνθήκες αλλά και ως προς τη φύση και το περιεχόμενο της απασχόλησης. Οι όροι βάσει των οποίων, μπορεί να επιτραπεί η απασχόληση παιδιού στις πιο πάνω δραστηριότητες είναι να μη βλάπτεται η ασφάλεια, η σωματική και ψυχική υγεία και η σωματική, πνευματική, ηθική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και να μην εμποδίζεται η τακτική σχολική φοίτησή του ή ικανότητά του να ωφελείται από την εκπαίδευση που του παρέχεται. Τούτο προβλέπεται στον υφιστάμενο Νόμο για τον οποίο όμως δεν είχαν θεσπιστεί οι αναγκαίοι κανονισμοί ώστε τα κριτήρια αυτά να ελέγχονται και επομένως οι πρόνοιες του Νόμου παρέμεναν ανενεργές.

Επιπρόσθετα, θα πρέπει να ρυθμίζονται πολλές άλλες πτυχές όπως η υποχρέωση του εργοδότη για δημιουργία κατάλληλου προστατευτικού και υποστηρικτικού πλαισίου. Είχα επισημάνει επίσης την ανάγκη για εμπλοκή των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας ως της αρμόδιας αρχής για την προστασία του παιδιού στις περιπτώσεις όπου η απασχόληση ή η συμμετοχή παιδιού σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες κρίνεται επιβλαβής για την σωματική και ψυχική του υγεία.

Συμμετοχή παιδιού σε πρωταγωνιστικό ρόλο τηλεοπτικής σειράς με σωματική, ψυχολογική και σεξουαλική βία

Μετά από πληθώρα παραπόνων που μου υποβλήθηκαν αλλά και μεγάλο αριθμό δημοσιευμάτων, προέβηκα σε δημόσια παρέμβαση καλώντας τον τηλεοπτικό σταθμό που προέβαλλε τη σειρά να μην επαναπροβάλει τις σκηνές στις οποίες το παιδί υποδύεται με ενεργητικό και ρεαλιστικό τρόπο σκηνή βιασμού, αφού κάτι τέτοιο δεν εξυπηρετεί το συμφέρον του ίδιου του παιδιού αλλά και των θεατών, παιδιών και ενηλίκων. Ανάμεσα σε άλλα τόνισα ότι ακόμα και εάν έχει προβλεφθεί από τον τηλεοπτικό σταθμό η παροχή ψυχολογικής στήριξης στο παιδί που βιώνει, έστω και θεατρικά, το βιασμό, εν τούτοις, τούτο δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για νομιμοποίηση της συμμετοχής παιδιών σε βίαιες σκηνές γιατί ακριβώς, τα όποια θετικά μπορεί να προκύψουν από την εφαρμογή του δικαιώματος της συμμετοχής του παιδιού σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες, επισκιάζονται από τα αρνητικά της συμμετοχής του παιδιού σε σκηνές με σωματική και σεξουαλική βία. Επεσήμανα επίσης ότι, η συμμετοχή παιδιών σε καλλιτεχνικής φύσεως δραστηριότητες θα πρέπει να γίνεται με μεγάλη ευαισθησία και προσοχή, έχοντας πάντα ως βασικό οδοδείχτη τις Αρχές της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, σύμφωνα με τις οποίες πρώτιστο κριτήριο κάθε ενέργειας πρέπει να είναι το συμφέρον και η προστασία όλων των επηρεαζόμενων παιδιών. Ανάμεσα σε άλλα, υπογράμμισα ότι στόχος των παρεμβάσεών μου δεν είναι η λογοκρισία ή ο περιορισμός του εύρους της καλλιτεχνικής έκφρασης, και ούτε βέβαια η προώθηση της απομάκρυνσης ή της απουσίας των παιδιών από τα καλλιτεχνικά δρώμενα αλλά, απεναντίας, η εδραίωση της ανάγκης για μια πιο παιδοκεντρική, ευαισθητοποιημένη και αξιοπρεπή παρουσία των παιδιών στα ΜΜΕ και γενικότερα στο χώρο του θεάματος η οποία θα συμβάλλει στην υγιή σωματική και ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη.

Διασφάλιση του Δικαιώματος των Παιδιών για συμμετοχή σε θέματα που τα αφορούν

Για την επίτευξη όλων των προαναφερόμενων στόχων, η συμβολή των αρμόδιων υπηρεσιών και φορέων είναι πολύ σημαντική. Ακόμα πιο σημαντική όμως, είναι η συμμετοχή των ίδιων των παιδιών ή των οργανωμένων συνόλων τους στο διάλογο για ρύθμιση των ζητημάτων που αφορούν την απασχόλησή τους όπως άλλωστε προτείνει και η Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού στο Γενικό της Σχόλιο με τίτλο “The right of the child to be heard”, στο οποίο αναφέρεται ότι: «τα εργαζόμενα παιδιά έχουν δικαίωμα να προστατεύονται δια νόμου από οποιαδήποτε μορφή εκμετάλλευσης και θα πρέπει να ακούγονται οι απόψεις τους όταν οι χώροι και οι συνθήκες εργασίας τους εξετάζονται από επιθεωρητές που διερευνούν την εφαρμογή των νόμων περί απασχόλησης. Τα παιδιά, και εάν υπάρχουν, οι εκπρόσωποι των παιδιών που εργάζονται, θα πρέπει να ακούγονται όταν ετοιμάζονται προσχέδια νομοθεσίας ή όταν αξιολογούνται ή τροποποιούνται οι σχετικές νομοθεσίες» (Committee on the Rights of the Child, General Comment No. 12, CRC/C/GC/12/2009, para. 117).

Εν κατακλείδι, θέλω για άλλη μια φορά να χαιρετίσω την προσπάθεια του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων για ρύθμιση του πολυδιάστατου αυτού ζητήματος και ιδιαίτερα την εισήγηση για δημιουργία Συμβουλευτικής Επιτροπής Απασχόλησης Παιδιού, στην οποία, όμως, θα πρέπει να εκπροσωπούνται και τα ίδια τα παιδιά για να καταθέτουν τις απόψεις τους.