Είναι πραγματικά με ιδιαίτερη ικανοποίηση που δέχθηκα την πρόσκληση να μιλήσω στη σημερινή εκδήλωση με θέμα «Οι κίνδυνοι του Διαδικτύου για τα παιδιά και ο ρόλος των γονέων». Εκδηλώσεις όπως αυτή, συνιστούν μια εξαιρετική ευκαιρία για την προώθηση της βασικής αποστολής του θεσμού που εκπροσωπώ, δηλαδή της προάσπισης και της προαγωγής των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Για τούτο και θέλω να ευχαριστήσω και να συγχαρώ τον Σύνδεσμο Γονέων του Δ’ Δημοτικού Αγλαντζιάς για την πρωτοβουλία του αυτή.

Το θέμα που έχετε επιλέξει είναι πολυδιάστατο αλλά και πολύ επίκαιρο. Το διαδίκτυο είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας κάθε παιδιού.

Η Σημασία του Διαδικτύου

Αναμφίβολα, το διαδίκτυο αποτελεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για το σύγχρονο άνθρωπο, αφού προσφέρει πληροφόρηση, γνώση, ευκαιρίες πολιτιστικής και οικονομικής δραστηριοποίησης και, παράλληλα, συνιστά και έναν από τους δημοφιλέστερους τρόπους ψυχαγωγίας για τα παιδιά αλλά και για τους μεγάλους

Η Σημασία του Διαδικτύου για τα Παιδιά:

Σε ότι αφορά ειδικότερα τα παιδιά, το διαδίκτυο ανοίγει ακόμη ένα παράθυρο για λήψη πληροφοριών, ενημέρωσης και εκπαίδευσης αλλά και για ενεργό συμμετοχή και ελεύθερη έκφραση απόψεων τους. Ταυτόχρονα, λόγω της χαοτικής δομής του, της μαζικότητας του, της ευκολίας πρόσβασης και της ανωνυμίας που προσφέρει στο χρήστη, μετατρέπεται πολλές φορές σε πρόσφορο έδαφος για την οργάνωση και πραγματοποίηση παράνομων δραστηριοτήτων οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, όπως είναι τα παιδιά.

Φυσικά, το διαδίκτυο, όπως κάθε άλλη τεχνολογία που μπαίνει στη ζωή μας έχει τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές του πτυχές. Αυτό που καθορίζει το χαρακτήρα του είναι, στο τέλος της ημέρας, ο τρόπος που κάποιος ή κάποια το χρησιμοποιεί. Ως εκ τούτου, δε θα πρέπει να δαιμονοποιείται ή να γίνεται, μέσα από τη παρεμπόδιση της πρόσβασης προς αυτό, μέσο επιβολής πειθαρχίας. Παρά τους υπαρκτούς κινδύνους, δεν θα πρέπει να εκφράζονται υπερβολές ως προς τη χρήση του διαδικτύου, υπερτονίζοντας μόνο τις αρνητικές πτυχές του.

Η επικαιρότητα – ενέργειες σε κοινοβουλευτικό και υπουργικό επίπεδο:

Αυτές οι αρνητικές πτυχές του διαδικτύου απασχόλησαν έντονα το σύνολο της κοινής γνώμης τους τελευταίους μήνες ως αποτέλεσμα των αυξημένων κρουσμάτων σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών που είδαν το φως και των αυξητικών τάσεων αυτών που επιτυγχάνονται μέσω διαδικτύου.

Με αφορμή τα πρόσφατα αυτά περιστατικά τα οποία, ως αναμένετο, προκάλεσαν την ανησυχία και τον αποτροπιασμό της κυπριακής κοινωνίας, έχει ξεκινήσει ένας δημόσιος διάλογος αναφορικά με τις διαστάσεις του φαινομένου και ειδικότερα τους κινδύνους που ελλοχεύει η χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά. Σημειώνω με ικανοποίηση την εμπλοκή στον ως άνω διάλογο, τόσο της Νομοθετικής όσο και της Εκτελεστικής Εξουσίας.

Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι αντιπροσωπείες των δύο μεγαλύτερων κοινοβουλευτικών κομμάτων, επιδίωξαν συνάντηση μαζί μου για να συζητηθούν οι προεκτάσεις του φαινομένου της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και οι τρόποι αντιμετώπισής του. Στις συναντήσεις αυτές, τόνισα την αναγκαιότητα χάραξης εθνικής στρατηγικής για το ζήτημα της κακοποίησης παιδιών, βασική προϋπόθεση της οποίας είναι η κινητοποίηση όλων αλλά κυρίως ο κατάλληλος συντονισμός και η αποτελεσματική συνεργασία των αρμόδιων υπηρεσιών, φορέων και οργανισμών (αστυνομία, υπηρεσίες κοινωνικής ευημερίας, υπουργείο παιδείας, υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ακαδημαϊκή κοινότητα, ΜΚΟ κ.ο.κ.).

Παράλληλα η Επιτροπή Παιδείας της Βουλής αποφάσισαν αυτεπάγγελτα την εξέταση των προβλημάτων που δυνατόν να δημιουργηθούν λόγω της χρήσης του διαδικτύου από μαθητές και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, αφού στις μέρες μας τα περισσότερα σπίτια και σχολεία έχουν τουλάχιστον 1 ηλεκτρονικό υπολογιστή ο οποίος είναι διαθέσιμος σε παιδιά κάτω των 14 ετών. Στις πλείστες των περιπτώσεων αυτών, τα παιδιά έχουν μη ελεγχόμενη πρόσβαση στο διαδίκτυο.

Πολύ σημαντική θεωρώ επίσης την απόφαση της Κυβέρνησης για συνάντηση που έγινε υπό την αιγίδα της Υπουργού Εργασίας στην οποία παρευρέθηκαν οι Υπουργοί Παιδείας, Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης και Υγείας στην οποία κλήθηκα να διαδώσω απόψεις στα πλαίσια της οποίας σύμφωνα με εισήγηση μου επιχειρείται να χαραχθούν οι πρώτες γραμμές Εθνικής Στρατηγικής για το θέμα.

Δομή της Εισήγησης:

Στη συνέχεια της εισήγησής μου αφού αναφερθώ, σε συντομία, σε ορισμένους από τους κινδύνους που το διαδίκτυο ενέχει σήμερα για τα παιδιά θα επιχειρήσω να προσεγγίσω με σημείο αναφοράς τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού το ερώτημα πώς η οικογένεια μπορεί να χειριστεί αποτελεσματικά τους κίνδυνους αυτούς. Τέλος, θα αναφερθώ στις προτάσεις τις οποίες έχω ήδη υποβάλει προς τη βουλή και οι οποίες αφορούν τη γενικότερα μέτρα τα οποία η Πολιτεία θα μπορούσε να ενσωματώσει το πλαίσιο μιας εθνικής στρατηγικής για το ζήτημα της κακοποίησης των παιδιών.

Α. Κίνδυνοι
Β. Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού
Γ. Ο ρόλος της Οικογένειας
Δ. Προτάσεις για μια εθνική στρατηγική

Α.1. Κίνδυνοι του Διαδικτύου

Μέσα στα πλαίσια του προγράμματος EU Kids Online, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και στο οποίο συμμετείχε και η Κύπρος, διεξήχθη πανευρωπαϊκή έρευνα η οποία εντόπισε τους βασικότερους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στις Ευρωπαϊκές χώρες κατά τη διάρκεια της περιήγησής τους στο Διαδίκτυο οι οποίοι συνοψίζονται ως εξής:

· Δημοσίευση προσωπικών στοιχείων: Η ανάρτηση και δημοσιοποίηση προσωπικών στοιχείων των παιδιών αποτελεί τον πιο διαδεδομένο κίνδυνο εφόσον περίπου οι μισοί έφηβοι δημοσιεύουν προσωπικά τους στοιχεία στο διαδίκτυο μέσα από πλατφόρμες ψηφιακής κοινωνικής δικτύωσης χωρίς να έχουν τις περισσότερες φορές συναίσθηση των συνεπειών.
· Παρακολούθηση πορνογραφικού υλικού: Αποτελεί τον δεύτερο πιο διαδεδομένο κίνδυνο με περίπου 4 στους 10 εφήβους να εκτίθενται σ’ αυτόν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο κατά μέσο όρο.
· Παρακολούθηση βίαιου ή ρατσιστικού υλικού: πρόκειται για τον τρίτο πιο διαδεδομένο τύπο κινδύνου με περίπου το ένα τρίτο των εφήβων να εκτίθενται σ’ αυτόν.
· Σεξουαλική παρενόχληση και εκφοβιστική συμπεριφορά (Cyberbullying): περίπου 1 στους 5 ή και 6 εφήβους που σερφάρουν στο διαδίκτυο εκτίθενται στον κίνδυνο αυτό.
· Λήψη αθέμιτων σεξουαλικών μηνυμάτων: πολλά παιδιά, παρά τη θέλησή τους, γίνονται παραλήπτες σεξουαλικών μηνυμάτων.
· Συνάντηση με φίλους από το Διαδίκτυο: είναι η πιο σπάνια αλλά όχι και η λιγότερο σημαντική ίσως απειλή για ένα παιδί. Υπάρχει σχετική συνέπεια στα μεγέθη ανάμεσα στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και τα ποσοστά κυμαίνονται γύρω στο 8%.

Α.2. Άλλοι κίνδυνοι:

· Έκθεση σε ακατάλληλο διαφημιστικό υλικό: Τα παιδιά υπόκεινται σε πιέσεις από τις έμμεσες αλλά επιβλητικές και ελκυστικές διαφημίσεις στο Διαδίκτυο οι οποίες δεν υπόκεινται σε έλεγχο καταλληλότητας.
· Εθισμός - Εξάρτηση: Τα παιδιά μπορούν να οδηγηθούν σε υπερβολική και καταναγκαστική χρήση του Διαδικτύου κινδυνεύοντας έτσι να παραμελήσουν τις κοινωνικές τους δραστηριότητες, τις σχολικές τους υποχρεώσεις, τα παιχνίδια τους με πραγματικούς φίλους. Ο εθισμός στη χρήση του Διαδικτύου μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση, κατάθλιψη και άλλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Στο εξωτερικό έχουν αρχίσει να δημιουργούνται ειδικά προγράμματα απεξάρτησης από τη χρήση του διαδικτύου και επανένταξης παιδιών από την εικονική στην πραγματική ζωή.
· Παράνομος τζόγος: Πολλά παιδιά εμπλέκονται σε δραστηριότητες παράνομου τζόγου και στοιχημάτων με οικονομικές και ψυχολογικές επιπτώσεις τόσο στα ίδια όσο και στην οικογένειά τους.

Β. Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού ως πλαίσιο αντιμετώπισης των κινδύνων.

Αφετηριακό σημείο κάθε παρέμβασης και / ή τοποθέτησής μου αποτελεί η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Στο περιεχόμενο της Σύμβασης θα αναφερθώ εν τάχει δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα σημεία εκείνα τα οποία ενδιαφέρουν περισσότερο την αποψινή μας συζήτηση.

Η Σύμβαση, υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου 1989 και κατέστη μέρος του διεθνούς δικαίου το 1990. Την έχουν κυρώσει όλες οι χώρες μέλη των Ηνωμένων Εθνών, πλην των Η.Π.Α και της Σομαλίας, (η Κύπρος την επικύρωσε το 1991).

Η υιοθέτηση της Σύμβασης αποτελεί, για πολλούς λόγους, το ορόσημο μιας νέας εποχής, η οποία έβαλε ουσιαστικά το παιδί στον κοινωνικό χάρτη.

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, είναι η πρώτη νομικά δεσμευτική διεθνής Πράξη η οποία ενσωματώνει το πλήρες εύρος των ανθρώπινων δικαιωμάτων – αστικών, πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών και πολιτιστικών – σε ένα και μοναδικό κείμενο και θεμελιώνεται σε μια νέα και ριζοσπαστική θεώρηση του παιδιού. Παραδοσιακά, το παιδί προσεγγιζόταν, αποκλειστικά και μόνο, μέσα από τη βιολογική και πνευματική του ανωριμότητα. Θεωρείτο ως εν δυνάμει ενήλικας και αντικείμενο ιδιοκτησίας και, παράλληλα, σχεδόν αποκλειστικά, υποκείμενο προστασίας των γονιών του. Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, θεωρεί ότι το παιδί, από τη στιγμή της γέννησής του, είναι ολοκληρωμένη ανθρώπινη ύπαρξη δηλαδή, μοναδική, ανεπανάληπτη και ξεχωριστή προσωπικότητα με εγγενή αξιοπρέπεια και δικαιώματα. Επομένως, τα δικαιώματα των παιδιών δεν είναι το αποτέλεσμα φιλανθρωπίας ή μεγαλοψυχίας ή ο καρπός της αγάπης μας για αυτά. Αντίθετα, όπως και τα δικαιώματα των ενηλίκων, αποτελούν αναπόσπαστο και αναπαλλοτρίωτο συστατικό της ανθρώπινής τους φύσης.

Λόγω της οικουμενικότητάς της, η Σύμβαση, τυγχάνει πλήρους αποδοχής και παρέχει ένα κοινό ηθικό και νομικό πλαίσιο για το ελάχιστο επίπεδο διασφάλισης των δικαιωμάτων του παιδιού. Κάτω από τη Σύμβαση τα δικαιώματα του παιδιού δε συνιστούν πλέον επιλογή αλλά δημιουργούν υποχρεώσεις και ευθύνες που όλοι μας οφείλουμε να προασπίζουμε, να τιμούμε και να σεβόμαστε. Στη Σύμβαση δεν υπάρχει ιεράρχηση των δικαιωμάτων αλλά όλα θεωρούνται σημαντικά και απαραίτητα για την πλήρη ανάπτυξη του παιδιού. Η Σύμβαση θέτει στο επίκεντρο το παιδί και τονίζει, αφενός, ότι όλες οι ενέργειες πρέπει να λαμβάνονται προς το συμφέρον του και, αφετέρου, αναγνωρίζει στο παιδί το δικαίωμα να εκφέρει άποψη και αυτή να λαμβάνεται υπόψη. Η Σύμβαση αναγνωρίζει την ευάλωτη φύση του παιδιού και την κοινωνική ευθύνη για παροχή σ’ αυτό προστασίας αλλά, παράλληλα, προωθεί την αξία του παιδιού ως πολίτη και συνεταίρου στη λήψη αποφάσεων και, γενικότερα, στην κοινωνική αλλαγή. Υποδεικνύει ότι κάθε παιδί είναι εξίσου σημαντικό. Λαμβάνει υπόψη την πραγματικότητα κάθε παιδιού: ακόμη και του παιδιού που δεν το έχει αγγίξει η κοινωνική και τεχνολογική πρόοδος, του ευάλωτου παιδιού και του παιδιού στο περιθώριο. Τέλος, η Σύμβαση αναγνωρίζει την κρατική υποχρέωση για την πλήρη εφαρμογή των δικαιωμάτων του παιδιού. Δεσμεύει το Κράτος να υιοθετήσει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την προώθηση και προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού, τα οποία επιβάλλεται να είναι στο κέντρο της εθνικής πολιτικής διάταξης.
Συνοπτικά, τα δικαιώματα των παιδιών, όπως αυτά κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση, καλύπτουν σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες: Τα δικαιώματα Προστασίας, τα δικαιώματα Πρόνοιας και Παροχών και τα δικαιώματα Συμμετοχής (στα αγγλικά αναφέρονται ως τα τρία Ps: Protection, Provisions, Participation).

Τα δικαιώματα Προστασίας, διασφαλίζουν την προστασία του παιδιού έναντι οποιασδήποτε μορφής διάκριση, εκμετάλλευση, σωματική ή άλλης μορφής κακοποίηση (σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική ή άλλη), αδικία ακόμη και προστασία από τη χρήση ουσιών ή από τις όποιες επιπτώσεις πολεμικών συρράξεων. Τούτο καλύπτει και τους κινδύνους από το Διαδίκτυο.

Τα δικαιώματα Πρόνοιας και Παροχών καλύπτουν, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα του παιδιού στην υγεία και την πρόσβασή του σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, το δικαίωμά του στην εκπαίδευση, στην ψυχαγωγία, στον πολιτισμός, στον ελεύθερο χρόνο, σε ένα επαρκές βιοτικό επίπεδο, κτλ. ούτο σημαίνει ότι τα Κράτη, η Πολιτεία και η κοινωνία είναι υποχρεωμένοι να λαμβάνουν προληπτικές δράσεις αλλά και εκπονούν κοινωνικά παρεμβατικά προγράμματα με στόχο την παροχή της απαραίτητης στήριξης τόσο στο ίδιο το παιδί όσο και στους γονείς ή όποιον έχει την ευθύνη για τη φύλαξη του.

Τέλος, τα δικαιώματα Συμμετοχής αφορούν στα δικαιώματα του παιδιού να απολαμβάνει, προοδευτικά και σε συνάρτηση με τη βιολογική και πνευματική του ωρίμανση και ανάπτυξη, ένα φάσμα πολιτικών και κοινωνικών ελευθερίων με τις οποίες εξασφαλίζεται η συμμετοχή του στην ίδια του τη ζωή και στις κοινωνικές δομές που τα περιλαμβάνουν. Είναι σημαντικό να τονίσω εδώ ότι, το άρθρο 12, το οποίο συνοψίζει το δικαίωμα συμμετοχής, έχει καθοριστεί ως και μια από τις βασικές αρχές της Σύμβασης δηλαδή πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η εφαρμογή όλων των άλλων δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση. Η αρχή αυτή υπαγορεύει ότι κάθε παιδί έχει δικαίωμα να λαμβάνει πληροφόρηση σχετικά με ό,τι το αφορά αλλά και να του παρέχονται όλες εκείνες οι ευκαιρίες που θα του επιτρέψουν να διαμορφώσει τις δικές του απόψεις σε σχέση με τα θέματα αυτά. Το παιδί θα πρέπει να έχει την ευκαιρία όχι μόνο να εκφέρει ελεύθερα τις απόψεις του αλλά αυτές να ακούγονται και να λαμβάνονται υπόψη, ανάλογα πάντα με την ηλικία και το βαθμό της ωριμότητάς του, στα πλαίσια των διαδικασιών λήψεως αποφάσεων (Άρθρο 12).
Ιδιαίτερης σημασίας για το θέμα το οποίο συζητούμε εδώ είναι τα άρθρα 16 και 31 της Σύμβασης. Το μεν πρώτο προβλέπει ότι, κανένα παιδί δεν μπορεί να είναι αντικείμενο αυθαίρετων ή παράνομων παρεμβάσεων στην ιδιωτική τους ζωή, στην οικογένεια, στην κατοικία ή στην αλληλογραφία του κτλ. Το δε άρθρο 31 κατοχυρώνει το δικαίωμα του παιδιού στην ανάπαυση και στις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου, στην ενασχόληση με ψυχαγωγικά παιχνίδια και δραστηριότητες που είναι κατάλληλα για την ηλικία του και στην ελεύθερη συμμετοχή στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή. Σύμφωνα με το ίδιο άρθρο, τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να σέβονται και το δικαίωμα του παιδιού να συμμετέχει πλήρως στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή και να ενθαρρύνουν την παροχή κατάλληλων και ίσων ευκαιριών για πολιτιστικές, καλλιτεχνικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες και για δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.
Με τα άρθρα 19 και 34 υπογραμμίζεται η υποχρέωση της πολιτείας να παίρνει όλα τα κατάλληλα νομοθετικά, διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα, προκειμένου να προστατεύσει το παιδί από κάθε μορφή βίας, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής εκμετάλλευσης ενώ παράλληλα είναι υποχρεωμένη να αναλαμβάνει προληπτικές δράσεις αλλά και να εκπονεί κοινωνικά παρεμβατικά προγράμματα με στόχο την παροχή της απαραίτητης στήριξης τόσο στο ίδιο το παιδί όσο και σε όσους έχουν την ευθύνη της φύλαξής του. προάγουν

Τα δικαιώματα του παιδιού, όπως αυτά περιλαμβάνονται στη Σύμβαση, παρουσιάζουν μια συνεκτική αλληλεξάρτηση. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε αποσπασματική ή μερική εφαρμογή των δικαιωμάτων του παιδιού δεν είναι συμβατή με το πνεύμα του κειμένου της Σύμβασης.

Γ. Ο ρόλος της οικογένειας:

Με βάση τα όσα έχω ήδη αναφέρει, γίνεται αντιληπτό ότι η Σύμβαση επιδιώκει να υπάρξει ισορροπία ανάμεσα στην υποχρέωση του Κράτους να παρέχει προστασία στο παιδί και στο δικαίωμα του παιδιού να έχει ελευθερίες οι οποίες του επιτρέπουν να είναι ενεργό μέλος της κοινωνίας του, να έχει πρόσβαση σε πληροφόρηση και να έχει ευκαιρίες για ψυχαγωγία μέσα από δραστηριότητες που το ενδιαφέρουν (π.χ. ενασχόληση με το διαδίκτυο, ψηφιακά παιχνίδια, επικοινωνία και κοινωνική δικτύωση στον κυβερνοχώρο, ψηφιακές πλατφόρμες ανταλλαγής απόψεων κ.τ.λ.) Όλα τα πιο πάνω καθορίζουν τον ρόλο των γονέων. Ένας γονιός που σέβεται τα δικαιώματα του παιδιού του, σέβεται την αξιοπρέπεια του, το δικαίωμα συμμετοχής, έχει χτίσει δυνατότητες πρόληψης και προστασίας κι αυτό είναι το ζητούμενο, πρόληψη και προστασία.

Η επίτευξη βέβαια αυτής της ισορροπίας ναι μεν δεν είναι εύκολη υπόθεση αλλά είναι, σε μεγάλο βαθμό, εφικτή. Εξάλλου, ο γονέας, ο οποίος έχει και την κύρια ευθύνη για την ανατροφή του παιδιού του, δεν μπορεί και δεν πρέπει να ελέγχει κάθε κίνηση του παιδιού ή π.χ. να απαγορεύει την πρόσβασή του στο διαδίκτυο.

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, όντως, αποδίδει στην οικογένεια πρωταρχικό ρόλο στα πλαίσια της ανατροφής του παιδιού αναγνωρίζοντας ότι «η οικογένεια είναι η θεμελιώδης μονάδα της κοινωνίας και το φυσικό περιβάλλον για την ανάπτυξη και την ευημερία όλων των μελών της, και ιδιαίτερα των παιδιών». Παράλληλα, αναγνωρίζει ότι, «το παιδί για την αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, πρέπει να μεγαλώνει μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, σ' ένα κλίμα ευτυχίας, αγάπης και κατανόησης» (Προοίμιο).

Η οικογένεια, υπό την ευρύτερη έννοια του όρου, έχοντας την απαραίτητη στήριξη και συμπαράσταση από το Κράτος, έχει ουσιαστικό ρόλο να διαδραματίσει σε ότι αφορά στη διασφάλιση του πλήρους φάσματος των δικαιωμάτων των παιδιών. Ευθύνη της οικογένειας είναι να διαμορφώσει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο να μεγαλώνουν τα παιδιά με ασφάλεια, το οποίο ωστόσο δεν μπορεί να εξαντλείται σε απαγορεύσεις και περιορισμούς.

Πολλές φορές οι γονείς, και γενικότερα οι ενήλικες, στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν την προστασία των παιδιών τους τείνουν να καταφεύγουν σε απαγορεύσεις, αυταρχική συμπεριφορά και αυστηρό πειθαρχικό έλεγχο παραγνωρίζοντας ή καλύτερα, παραβλέποντας ότι η Σύμβαση, περιέχει άρθρα τα οποία παρέχουν στο παιδί συγκεκριμένες ελευθερίες όπως το δικαίωμα της ανεμπόδιστης έκφρασης της άποψής του, το δικαίωμα συμμετοχής του σε διαδικασίες που το αφορούν, το δικαίωμα πρόσβασης σε πληροφόρηση, το δικαίωμα για ενασχόληση σε δραστηριότητες που το ενδιαφέρουν και όπως ήδη σας έχω αναφέρει, το δικαίωμα σε ψυχαγωγία

Ωστόσο, η οικογένεια, οργανωμένη δημοκρατικά στη βάση του σεβασμού της ισοτιμίας και της πραγματικής συμμετοχής όλων της των μελών μπορεί να αποτελέσει το ιδανικότερο προστατευτικό πλαίσιο για κάθε παιδί απέναντι σε κάθε μορφής κακοποίηση ή/και εκμετάλλευση.

Σε αντίθεση με το παραδοσιακό οικογενειακό μοντέλο, το οποίο θέλει το παιδί απόλυτα εξαρτημένο από τους γονείς, παθητικό αποδέχτη της φροντίδας και της θέλησής τους, η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού διαγράφει το περίγραμμα ενός οικογενειακού περιβάλλοντος στα πλαίσια του οποίου, παρέχονται στο παιδί οι κατάλληλες και απαραίτητες ευκαιρίες για να διαμορφώνει απόψεις, να τις εκφράζει και να έχει ουσιαστική συμμετοχή – στο βαθμό πάντα που η βιολογική και πνευματική του ανάπτυξη και ωριμότητα το επιτρέπουν – στη διαμόρφωση όλων των αποφάσεων και επιλογών που το αφορούν.

Μια πραγματικά δημοκρατική οικογένεια είναι αποτελεσματική τόσο ως προς το κομμάτι της πρόληψης, του περιορισμού δηλαδή του ενδεχομένου τα παιδιά να βρεθούν αντιμέτωπα με μια ανεπιθύμητη κατάσταση όσο και ως προς το κομμάτι του χειρισμού όταν και αν τα παιδιά βρεθούν μπροστά σε ένα τέτοιο κίνδυνο.

Μια οικογένεια που λειτουργεί με σεβασμό στα δικαιώματα του παιδιού, ενδυναμώνει τα παιδιά, εφοδιάζοντας τα με δεξιότητες και κριτική σκέψη και καθιστώντας τα ικανά να μπορούν να προχωρούν στις καλύτερες δυνατές επιλογές, τόσο ως προς τι θα επισκεφτούν στο διαδίκτυο όσο και γενικότερα. Παράλληλα, μια τέτοια οικογένεια, εγκαθιδρύει ένα κλίμα εμπιστοσύνης στα παιδιά έτσι ώστε, ακόμη κι όταν βρεθούν αντιμέτωπα ή θεωρήσουν ότι είναι αντιμέτωπα με μια απειλή ή κάποιο κίνδυνο, να μη διστάσουν σε καμιά περίπτωση να το μοιραστούν με τους γονείς τους.

Όπως έχω πει, το διαδίκτυο προσφέρει πολλές δυνατότητες για μάθηση, ψυχαγωγία, επικοινωνία. Όμως η αδιάκριτη χρήση του ελοχεύει κινδύνους από άτομα που το χρησιμοποιούν με στόχο τη γνωριμία τους με παιδιά. Εμφανίζονται αρχικά ως έφηβοι με εφηβικά ενδιαφέροντα . Ξεκινούν συζητήσεις με τα παιδιά, ακούνε δείχνουν συμπόνια για τα προβλήματα τους, ενισχύουν επαναστατικές τάσεις, διογκώνουν την καταπίεση και ενθαρρύνουν το παιδί να απομονωθεί από την οικογένεια του, να την απορρίψει και να μην την εμπιστεύεται. Τα παιδιά μαγεύονται από αυτό και σταδιακά μειώνονται οι αναστολές τους. Μετά τη θυματοποίηση απειλούν τα παιδιά να μην μιλήσουν.

Έχω τονίσει πολλές φορές, και θα το υπογραμμίσω και σήμερα, ότι το κλειδί για πρόληψη από κάθε κίνδυνο, ιδιαίτερα μέσα στα πλαίσια της οικογένειας και του σχολείου, είναι η επικοινωνία. Κι αυτό γιατί ένα παιδί που αισθάνεται άνετα να εκφράσει τις ιδέες και τα συναισθήματά του τόσο στην οικογένεια όσο και στην σχολική τάξη, ένα παιδί που ξέρει ότι έχει δικαίωμα να είναι σεβαστή από όλους η αξιοπρέπειά του, ένα παιδί που γνωρίζει ότι αξίζει να το αγαπούν και να το εκτιμούν, θα είναι με τη σειρά του ένα παιδί που δύσκολα θα γίνει υποχείριο οποιουδήποτε προσπαθήσει να το εκμεταλλευτεί ή να το κακοποιήσει και που θα γνωρίζει ότι έχει δικαίωμα στην προστασία και στην ασφάλεια. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να παρέχεται στο παιδί ένα κατάλληλο προστατευτικό πλαίσιο αλλά ταυτόχρονα να του δείχνουμε από νωρίς εμπιστοσύνη για να δημιουργήσει τέτοιες αντιστάσεις που δεν θα του επιτρέψουν να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης. Στην περίπτωση όμως που το παιδί πέσει θύμα εκμετάλλευσης και παραπλάνησης στο διαδίκτυο, δεν θα πρέπει ποτέ και για κανένα λόγο να ενοχοποιείται ή να του επιρρίπτονται ευθύνες.

Τα πιο πάνω ακριβώς καταδεικνύουν την ανάγκη που είναι και υποχρέωση της πολιτείας να παρέχει προγράμματα στήριξης δηλαδή ενημέρωσης, τόσο στα παιδιά όσο και στους γονείς. Οι γονείς που είναι ενημερωμένοι είναι και σε εγρήγορση για τα άτομα στα οποία αναθέτουν τη φροντίδα ή απασχόληση των παιδιών τους, συναισθηματικές διαφοροποιήσεις των παιδιών τους και ανησυχητικά σημάδια. Να τονιστεί στα παιδιά ότι δεν είναι δικό τους φταίξιμο αν κάποιος τα κακοποιήσει και ότι δεν θα τιμωρηθούν για αυτό αλλά αντίθετα οι γονείς θα είναι κοντά τους.

Τα παιδιά πρέπει να ενημερώνονται να μην κρατούν μυστικά και να λένε όχι για πράξεις που το δικό τους ένστικτο τους λέει ότι είναι λάθος

Δ. Προτάσεις για μια εθνική στρατηγική

Πρόσφατα, στα πλαίσια συζήτησης του θέματος στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας, όπου κλήθηκα, είχα υποβάλει σειρά εισηγήσεων για αντιμετώπιση των κινδύνων του διαδικτύου.

Εισηγήσεις Επιτρόπου ως προς την αντιμετώπιση των κινδύνων του Διαδικτύου:

· Εκπόνηση προγραμμάτων του ψηφιακού εγγραμματισμού (media literacy) σε γονείς έτσι ώστε να μην καλλιεργηθεί ανεξέλεγκτος πανικός και παραπληροφόρηση γονέων και παιδιών. Η απόκτηση δεξιοτήτων και γνώσεων ως προς τη χρήση του διαδικτύου προσφέρει ευκαιρίες για μόρφωση, ψυχαγωγία, ανταλλαγή απόψεων, κοινωνική δικτύωση κ.α. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η Κύπρος βρίσκεται στις χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά χρήσης του διαδικτύου.
· Εκπαίδευση στα πλαίσια του σχολείου: Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού θα πρέπει να αναπτύξει προγράμματα ψηφιακού εγγραμματισμού και δεξιοτήτων κριτικής χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά, τα οποία να αποτελούν μέρος της εκπαιδευτικής πράξης προωθώντας παράλληλα την κατάρτιση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Η γνώση αποτελεί εργαλείο για μεγιστοποίηση των ευκαιριών και μείωση των κινδύνων. Όπως ακριβώς ενθαρρύνονται προγράμματα κυκλοφοριακής αγωγής για μείωση των οδικών ατυχημάτων και αύξηση των επιπέδων ασφάλειας θα πρέπει με την ίδια και μεγαλύτερη ένταση να αναπτυχθούν προγράμματα «διαδικτυακής αγωγής».
· Έκδοση και ευρεία διανομή οδηγού ασφαλούς πλοήγησης στο διαδίκτυο στον οποίο να αναφέρονται οι συχνότερες απειλές που προκύπτουν από τη χρήση σε γλώσσα φιλική προς τα παιδιά. Η τακτική αναθεώρησή του θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητη.
· Εκστρατείες ευαισθητοποίησης με τη συμβολή των ΜΜΕ: η αύξηση των επιπέδων ενημέρωσης ανάμεσα σε γονείς και παιδιά αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο για την πρόληψη αλλά και αντιμετώπιση των κινδύνων. Γι΄ αυτό θα πρέπει να υπάρξει από πλευράς πολιτείας συστηματική και στοχευμένη ενημέρωση χωρίς υπερβολικές κινδυνολογίες.
· Διεξαγωγή επιστημονικών ερευνών για καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και χάραξη στρατηγικής και διαμόρφωσης εισηγήσεων οι οποίες να βασίζονται σε έγκυρους δείκτες και στοιχεία (αξιοποίηση και εμπλοκή της ακαδημαϊκής κοινότητας).
· Εντοπισμός των ομάδων υψηλού κινδύνου έτσι ώστε να καθίσταται πιο αποτελεσματική η πρόληψη και η παρέμβαση μέσα από συγκροτημένη συνεργασία των αρμόδιων υπηρεσιών (Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, Αστυνομικές Αρχές κ.α.). Η σύνταξη ξεκάθαρων κατευθυντήριων οδηγιών και διαδικασιών είναι απαραίτητη για την όσο το δυνατό πολύπλευρη και αποτελεσματικότερη προληπτική και παρεμβατική δράση.
· Δημιουργία εξειδικευμένων δομών και προγραμμάτων παρέμβασης και θεραπείας παιδιών που έχουν πέσει θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς και σεξουαλικής παρενόχλησης ή παρόμοιων απειλών στο διαδίκτυο.
· Επιχορήγηση λογισμικών φίλτρων προστασίας τα οποία μπορούν να αποκλείσουν την προσπέλαση σε τόπους του κυβερνοχώρου με παράνομο ή επιβλαβές περιεχόμενο.
· Εξέταση της επάρκειας των ποινών για τα ηλεκτρονικά εγκλήματα μέσω διαδικτύου. Αυτό θα λειτουργήσει ως ένα βαθμό αποτρεπτικά για την εκμετάλλευση και παρενόχληση παιδιών μέσω διαδικτύου από επιτήδειους.
· Ενθάρρυνση εταιριών που παρέχουν υπηρεσίες διαδικτύου για δημιουργία διαδικασιών αυτορρύθμισης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο με άλλους παρόχους και συμμετοχή τους στο Ευρωπαϊκό Μνημόνιο για την Ασφαλέστερη Χρήση του Διαδικτύου.

Η επιτροπή αποφάσισε να εισηγηθεί στην κυβέρνηση να αναθέσει στην Επίτροπο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού συντονιστικό ρόλο προκειμένου να ετοιμαστούν σειρά δράσεων για την αντιμετώπιση της μάστιγας της κακοποίησης και εκμετάλλευσης των ανηλίκων μέσω διαδικτύου

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ

Κλείνοντας, θέλω να τονίσω για άλλη μια φορά ότι το Διαδίκτυο, αποτελεί πλέον απαραίτητο και αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας ενηλίκων και παιδιών. Η διαφύλαξη της προστασίας των παιδιών είναι εξίσου σημαντική με τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους για πληροφόρηση, συμμετοχή, ελευθερία έκφρασης και ψυχαγωγία. O σύγχρονος γονιός, με το πρόσχημα της προστασίας, δεν μπορεί και δεν πρέπει να κτίσει έναν ασφυκτικό προστατευτικό κλοιό γύρω από το παιδί του αφαιρώντας του ελευθερίες και πρωτοβουλίες. Αυτό άλλωστε, αποτελεί κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων του. Οι προκλήσεις για τη σύγχρονη οικογένεια είναι πλέον πολύ μεγαλύτερες γι’ αυτό θέλουμε ευαισθητοποιημένους γονείς και ενημερωμένα παιδιά τα οποία να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους αλλά και τις ευθύνες που προκύπτουν από αυτά.