Θέμα: Τρίτη Συνάντηση με την 5η Ομάδα Εφήβων Συμβούλων
«Το δικαίωμα του παιδιού στο παιχνίδι»
Στις 30 Σεπτεμβρίου 2015 πραγματοποιήθηκε η τρίτη συνάντηση της 5ης Ομάδας Εφήβων Συμβούλων (ΟΕΣ) κατά την οποία συζητήθηκε το δικαίωμα του παιδιού στο παιχνίδι. Η συνάντηση διεξάχθηκε στο πλαίσιο προετοιμασίας της επετειακής εκδήλωσης του Γραφείου της Επιτρόπου για την 26η επέτειο της υιοθέτησης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία θα έχει θέμα «Το δικαίωμα του παιδιού στο παιχνίδι». Σκοπός της συνάντησης ήταν αφενός, η συλλογή και συμπερίληψη των απόψεων των μελών της ΟΕΣ στην εκδήλωση και αφετέρου, η ενημέρωση και ενδυνάμωση των μελών της ΟΕΣ για υιοθέτηση δράσεων οι οποίες θα προωθήσουν το δικαίωμα στο παιχνίδι στην κυπριακή κοινωνία.
Η πρώτη δραστηριότητα έδωσε την ευκαιρία στα μέλη της ΟΕΣ να εμπλακούν σε παιχνίδι και να δημιουργήσουν και διαφοροποιήσουν τη διαδικασία και τους κανόνες του, ώστε να βιώσουν και να κατανοήσουν τα χαρακτηριστικά του ελεύθερου παιχνιδιού. Με το πέρας της, τα μέλη της ΟΕΣ κατέθεσαν τις σκέψεις τους αναφορικά με τις ευκαιρίες που παρέχει το ελεύθερο παιχνίδι. Ανάμεσα σε άλλα αναφέρθηκαν στην υπέρβαση των δυσκολιών που επιφέρει η μη λεκτική επικοινωνία, στην ανάγκη για αυτενέργεια και πρωτοβουλία, στη συμπερίληψη των πιθανών συμμετεχόντων, στην αλλαγή των κανόνων με βάση τις προσωπικές ή/και τις ανάγκες της ομάδας και στη δημοκρατικότητα όσον αφορά στη λήψη αποφάσεων για την αλλαγή των κανόνων και στο χρόνο που γίνεται αυτό.
Στη συνέχεια, τα μέλη της ΟΕΣ κλήθηκαν να σχολιάσουν πτυχές που αφορούν το ημερήσιο πρόγραμμά τους. Στόχος της δραστηριότητας ήταν να αποκτήσουν μια κριτική άποψη όσον αφορά στις δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκονται σε καθημερινή βάση και να αντιληφθούν τη θέση του παιχνιδιού στην καθημερινή ζωή του παιδιού σήμερα. Παρατήρησαν σχετικά ότι, ο περισσότερος χρόνος αφιερώνεται από τα παιδιά στο πρόγραμμα του σχολείου, στη μελέτη και προετοιμασία στο σπίτι και στα φροντιστήρια, καθώς επίσης στη χρήση της τεχνολογίας. Σημείωσαν δε, ότι, ενώ θεωρούν σημαντικά στοιχεία στο πρόγραμμα ενός παιδιού την ξεκούραση και τη συμμετοχή του σε δραστηριότητες ενδιαφέροντος, ωστόσο, ο χρόνος που αφιερώνουν σε αυτά είναι ελάχιστος. Συγκλονιστική ήταν η δήλωση ενός μέλους της ΟΕΣ σχετικά με το τι θεωρεί σημαντικό στο ημερήσιο πρόγραμμά του και η οποία σκιαγραφεί τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια τα παιδιά βιώνουν την καθημερινότητά τους αναφέροντας ότι, «…το πιο σημαντικό μέρος στο ημερήσιο πρόγραμμά μου, είναι η ώρα 11:30μ.μ. όταν θυμάμαι ότι υπάρχω».
Τα μέλη της ΟΕΣ ανέφεραν ότι, η ιεράρχηση των δραστηριοτήτων στο ημερήσιο πρόγραμμά τους επηρεάζεται από τις αξίες που προωθούνται στην κοινωνία, τους στόχους που θέτουν στη ζωή τους, καθώς και την έγκριση και υποστήριξη που λαμβάνουν από τους γονείς/κηδεμόνες για την πραγμάτωσή τους και τις προσωπικές τους ανάγκες. Κατέληξαν επίσης στο συμπέρασμα ότι η σημασία και ο χρόνος που αποδίδεται στο κάθε στοιχείο του προγράμματός τους εξαρτάται από τη συμβολή του στην ακαδημαϊκή επιτυχία και σε πολύ λιγότερο βαθμό από το επίπεδο προσωπικής ευχαρίστησης που αποκομίζει το παιδί με την εμπλοκή του. Κατά συνέπεια, όπως επεσήμαναν τα μέλη της ΟΕΣ, τα παιδιά ακολουθούν ένα εξαντλητικό πρόγραμμα το οποίο τους αποξενώνει από την προσωπική και την κοινωνική τους ταυτότητα.
Ακολούθως, οι Έφηβοι Σύμβουλοι αφού εντόπισαν τα πολλαπλά οφέλη του παιχνιδιού στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού, όπως η καλλιέργεια δεξιοτήτων επικοινωνίας και διαχείρισης συγκρούσεων, η αυτενέργεια, η συμπερίληψη κ.α. επεσήμαναν τη σημασία της προώθησης του αντίστοιχου δικαιώματος στην κοινωνία. Διατύπωσαν την άποψη ότι το κράτος γενικά δε δίνει την απαραίτητη σημασία και αφήνει την ευθύνη στα ίδια τα παιδιά για τη συμπερίληψή του στο ημερήσιο πρόγραμμά τους. Η συγκεκριμένη διαπίστωση, όπως υπογράμμισαν τα μέλη της ΟΕΣ, αποτελεί σημαντικό παράγοντα ο οποίος περιορίζει την απόλαυση του δικαιώματος στο παιχνίδι, αφού η έλλειψη κρατικής πολιτικής, σχεδιασμού, υποδομών, πόρων και ενημέρωσης που να αφορούν το παιχνίδι, οδηγεί στη συλλογική παραβίαση του δικαιώματος αυτού.
Στη συνέχεια, τα μέλη της ΟΕΣ είχαν την ευκαιρία να βιώσουν τα οφέλη και να διακρίνουν τα είδη παιχνιδιού μέσα από την εμπλοκή τους στη δημιουργία, την εφαρμογή και την εξέλιξη ενός νέου παιχνιδιού. Όπως ανέφεραν οι Έφηβοι Σύμβουλοι, το παιχνίδι προωθεί την ανάπτυξη και σύνθεση ιδεών, τη δημιουργικότητα, την ομαδικότητα, την πρωτοτυπία, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και τον αυτοσχεδιασμό, τη συνεργασία και τη συμπερίληψη, την εξεύρεση τρόπων σύγκλισης ιδεών και την ικανότητα για συμβιβασμό. Ο αποκλεισμός από το παιχνίδι ήταν ένα θέμα το οποίο απασχόλησε ιδιαίτερα την Ομάδα Εφήβων Συμβούλων εντοπίζοντας πολιτιστικές, κοινωνικές και ατομικές πτυχές οι οποίες επηρεάζουν τη συμπερίληψη, όπως η κουλτούρα και οι κοινωνικές αξίες, το στοιχείο του ανταγωνισμού, ο βαθμός ευελιξίας, οι κινητικές και νοητικές δεξιότητες του ατόμου κ.α.
Ακολούθως, οι Έφηβοι Σύμβουλοι ανέλυσαν τις αντιλήψεις διαφόρων ηλικιακών ομάδων όσον αφορά την ανάπτυξη πολιτικής και τη λήψη αποφάσεων που αφορούν στο δικαίωμα του παιδιού στο παιχνίδι. Από τη συζήτηση διαφάνηκε ότι, η πολιτεία δεν έχει αναπτύξει πολιτικές οι οποίες να προωθούν το παιχνίδι καθότι, σύμφωνα με τα μέλη της ΟΕΣ, παρατηρείται έλλειψη ενημέρωσης όσον αφορά το αντίστοιχο δικαίωμα του παιδιού και επιπλέον, τα παιδιά αντιμετωπίζονται ως «μικροί ενήλικες» οι οποίοι δεν έχουν τέτοια ανάγκη. Περαιτέρω, στις όποιες αποφάσεις για δημιουργία χώρων παιχνιδιού, οι Έφηβοι Σύμβουλοι υποστήριξαν ότι δεν προνοείται/επιδιώκεται η συμμετοχή των παιδιών αντιθέτως, λαμβάνονται υπόψη οι ανησυχίες των περιοίκων οι οποίοι, στις πλείστες των περιπτώσεων, θεωρούν ότι οι χώροι συνάθροισης παιδιών δημιουργούν προβλήματα και υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Κατά τη διαβούλευση με την Επίτροπο που ακολούθησε, τα μέλη της ΟΕΣ συζήτησαν τη σύνδεση του δικαιώματος στο παιχνίδι με άλλα δικαιώματα. Ανέφεραν ότι μέσα από το παιχνίδι διασφαλίζονται δικαιώματα όπως αυτό της συμμετοχής, της ελευθερίας σκέψης και έκφρασης, της μη διάκρισης, του συναθροίζεσαι ειρηνικά και του δικαιώματος στην υγεία. Υποστήριξαν ότι το ελεύθερο/μη δομημένο παιχνίδι καλλιεργεί στα παιδιά από μικρή ηλικία την κοινωνικότητα και την αποδοχή, βοηθά στην ανακάλυψη και αποτελεί απαραίτητο συστατικό στην ανάπτυξή τους. Χαρακτηριστική είναι δήλωση μέλους της ΟΕΣ το οποίο ανέφερε ότι «…μου άρεσε που δώσαμε σημασία στη διαδικασία και εξέλιξη του παιχνιδιού γιατί με το παθητικό παιχνίδι δεν αξιοποιείς την επικοινωνία με το περιβάλλον. Το παιδί πρέπει να επικοινωνεί για να αναπτύξει σχέσεις, να καλλιεργήσει τη φαντασία του ..».
Τα μέλη της ΟΕΣ επισήμαναν την έλλειψη του μη δομημένου παιχνιδιού από τη ζωή των παιδιών. Μέλος της ΟΕΣ σχολιάζοντας τη συγκεκριμένη επισήμανση ανέφερε χαρακτηριστικά «…εγώ το καταλαβαίνω λόγω των αναμνήσεων που έχω ως παιδί και που με κάνουν χαρούμενη. Οι αναμνήσεις αυτές είναι τα παιχνίδια που κάναμε μόνοι μας. Αυτό λείπει από τα παιδιά σήμερα… εγώ είχα την ανάγκη, ενώ σήμερα δεν κάνουν κάτι τέτοιο, είτε γιατί ντρέπονται να ανοιχτούν, είτε γιατί κάθονται σε μια γωνιά και παίζουν με ηλεκτρονικά. Εγώ έχω τόσες δυνατές αναμνήσεις που θεωρώ κρίμα να μην μπορούν να παίξουν τα παιδιά σήμερα…».
Οι Έφηβοι Σύμβουλοι αναφέρθηκαν στη χρήση της τεχνολογίας ως μια από τις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας η οποία επηρεάζει την απόλαυση του δικαιώματος στο παιχνίδι. Σημείωσαν ότι, τα περισσότερα παιδιά σήμερα ασχολούνται λόγω της τεχνολογίας με το παθητικό παιχνίδι σε αντίθεση με τα παιχνίδια των παλαιότερων δεκαετιών τα οποία προωθούσαν την επικοινωνία. Σχολιάζοντας το εν λόγω θέμα μέλη της ΟΕΣ ανέφεραν χαρακτηριστικά:
« … η ψυχαγωγία και η διασκέδαση μπορεί να σου προσφέρει πολλά, αλλά όταν γίνεται με σωστό τρόπο, όχι όπως γίνεται τώρα που μας κάνει ρηχούς».
« … ένας λόγος που έχουμε παραμελήσει το παιχνίδι είναι η τεχνολογία».
« … υπάρχει ανάγκη ελέγχου στο παθητικό παιχνίδι ανάλογα με την ηλικία του παιδιού που εμπλέκεται. Για παράδειγμα, παιχνίδια που προβάλλουν τη βία, δε θα πρέπει τυγχάνουν χρήσης από παιδιά μικρότερης ηλικίας γιατί δε διαθέτουν τις δεξιότητες και την ωριμότητα να το διαχειριστούν…»
Τα μέλη της ΟΕΣ επεσήμαναν την κοινωνική αποξένωση ως ένα επιπρόσθετο παράγοντα ο οποίος επηρεάζει αρνητικά την απόλαυση του δικαιώματος στο παιχνίδι και θα πρέπει να αναζητηθούν λύσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Οι λύσεις πρέπει να μειώνουν τις αρνητικές συνέπειες από τη χρήση της τεχνολογίας, να βελτιώνουν το επίπεδο κοινωνικής συναναστροφής και τις ευκαιρίες για παιχνίδι. Χαρακτηριστικά, μέλος της ΟΕΣ παρατήρησε ότι «…οι πόρτες μας είναι πολύ κοντά, αλλά οι ψυχές μας πολύ μακριά. Έχουμε γίνει ατομικιστές στην κοινωνία μας. Ο τρόπος που μεγαλώσαμε, μας έχει βάλει σε συγκεκριμένα καλούπια».
Τα μέλη της ΟΕΣ τοποθετήθηκαν για το ρόλο του παιχνιδιού για την ένταξη, αποδοχή και συνεργασία ανθρώπων μέσα στη σημερινή πολυπολιτισμική κυπριακή κοινωνία. Όπως εμφατικά δήλωσαν, το παιχνίδι αποτελεί φορέα συνεργασίας των ανθρώπων, αφού σε βοηθά να σκεφτείς, να συνεργαστείς με άλλους και ξεκουράζει το μυαλό από τις καθημερινές υποχρεώσεις. Υπογράμμισαν την αίσθηση του ανήκειν ως χαρακτηριστικό που προωθεί το παιχνίδι και ως απαραίτητο συστατικό για την ανάπτυξη των παιδιών. Χαρακτηριστικές είναι οι δηλώσεις μελών της ΟΕΣ:
«Το παιχνίδι ενώνει τους ανθρώπους. Δεν έχει σχέση στο παιχνίδι αν είσαι πλούσιος ή φτωχός ή τι θρησκεία έχεις. Γι’ αυτό ως κοινωνία πρέπει να επενδύσουμε στο παιχνίδι. Είναι εξίσου σημαντικό η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας σου, με τη γνώση…».
«Με το παιχνίδι μεγαλώνουμε σε πιο φιλικό περιβάλλον, ένα περιβάλλον που μας αγκαλιάζει… Με το παιχνίδι όλοι ανήκουμε κάπου».
Οι αντιλήψεις της κοινωνίας για το παιχνίδι αποτελούν έναν άλλο σημαντικό παράγοντα, τον οποίο εντόπισαν οι Έφηβοι Σύμβουλοι. Επεσήμαναν ότι οι προτεραιότητες οι οποίες επιβάλλονται από τους ενήλικες, η προσήλωση στην ακαδημαϊκή επιτυχία, η ρουτίνα μέσα στην οποία εγκλωβίζονται ενήλικες και παιδιά, η αδιάκοπη εργασία τους που συνεπάγεται τη σωματική κούραση και τη στέρηση ελεύθερου χρόνου με την οικογένεια, η επικράτηση της αντίληψης ότι το παιχνίδι είναι για μικρότερες ηλικίες ή ότι αποτελεί κενό/χαμένο χρόνο επηρεάζουν αρνητικά την ενασχόληση των παιδιών με το παιχνίδι. Σημείο το οποίο τόνισαν επανειλημμένως είναι η μη αντιμετώπισή τους από την κοινωνία ως παιδιά. Σχετικά μέλη της ΟΕΣ ανέφεραν:
«…το πιο σημαντικό είναι να πείσουμε τους εαυτούς μας γιατί πλέον μας έπεισαν ότι είμαστε σε μια ηλικία που δε χρειάζεται να παίζουμε. Όταν συναντιόμαστε, είμαστε όλοι πάνω στα κινητά».
«…ζούμε όλοι το γεγονός να μην μπορείς να βρεις παρέα να παίξεις. Η εικόνα που έρχεται στο μυαλό κάποιου μόλις αναφέρεις το παιχνίδι είναι ένα μωρό. Άρα, ίσως το παιχνίδι να πρέπει να συνοδεύεται με κάποια άλλη λέξη».
«…η λέξη της γενιάς μας είναι το «βαρκούμαι» επειδή βαρεθήκαμε να κάνουμε το ίδιο πράγμα συνέχεια. Το παιχνίδι θα άλλαζε την αντίληψη που έχουμε για την ζωή…».
«Η αντίληψη των μεγάλων επηρεάζει και τη δική μας αντίληψη… ξεχάσαμε πλέον τι σημαίνει παιχνίδι».
«Μας θεωρούν ή θεωρούμε τους εαυτούς μας μόνο μαθητές/τριες.»
«Θεωρούν ότι είναι κάτι δεδομένο [το παιχνίδι], υπάρχει, αλλά εμείς επιλέγουμε να μην το κάνουμε. Η αλήθεια είναι ότι λόγω όλων αυτών που μας φορτώνουν δεν έχουμε χρόνο να το κάνουμε. Επειδή η κοινωνία μας αντιμετωπίζει ως ενήλικες και σαν πολύ μεγαλύτερους, οπόταν θεωρούμε ότι μπήκαμε στον κόσμο τους και δεν έχουμε αυτή την ανάγκη».
Ο τρόπος λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος είναι σύμφωνα με την ΟΕΣ ένας παράγοντας που περιορίζει το παιχνίδι στη ζωή των παιδιών. Όπως δήλωσαν τα μέλη της ΟΕΣ, το παιχνίδι όχι μόνο απουσιάζει από τις υπάρχουσες δομές του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά και σε συγκεκριμένες περιπτώσεις απαγορεύεται από τις διευθύνσεις των σχολείων. Έθεσαν επίσης, το θέμα του όγκου της διδακτέας ύλης, της πληθώρας των σχολικών απαιτήσεων, την αύξηση της παραπαιδείας και της κατ΄ οίκον προετοιμασίας ως στοιχεία που οδηγούν σε έλλειψη χρόνου και σωματική κούραση. Η έμφαση δίδεται στην αποκόμιση γνώσης και στην απομνημόνευση γεγονότων και όχι στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Η εξερεύνηση και η ενεργός μάθηση, στοιχεία τα οποία απαιτούνται για την ανάπτυξη του μη δομημένου παιχνιδιού, υποβαθμίζονται, ενώ, παρόλο που τα οφέλη από τη χρήση του παιχνιδιού ως μέσο διδασκαλίας είναι ευρέως διαδεδομένα, ωστόσο, δε φαίνεται να χρησιμοποιούνται στην εκπαιδευτική διαδικασία. «Φθάσαμε σε ένα άλλο σημείο, της δουλείας των μαθημάτων», δήλωσε μέλος της ΟΕΣ.
Τα μέλη της ΟΕΣ πρότειναν δράσεις για την προώθηση του δικαιώματος του παιδιού στο παιχνίδι. Πρότειναν την ενημέρωση των ενηλίκων για την αναγκαιότητα συμπερίληψης του παιχνιδιού στο ημερήσιο πρόγραμμα των παιδιών και την προβολή του οφέλους στην ανάπτυξη των παιδιών και των συνεπειών από την έλλειψή του για τα παιδιά. Εισηγήθηκαν την ανάληψη δράσεων για ένταξη του παιχνιδιού στο πρόγραμμα των ενηλίκων. Όπως ανέφερε μέλος της ΟΕΣ: «είναι κάτι που δεν έχουν στην καθημερινότητά τους και έτσι το ξέχασαν… αν το εντάξουν στην καθημερινότητα τους ίσως καταλάβουν τη σημασία του». Συγκεκριμένα, εισηγήθηκαν τη συμπερίληψη προκαθορισμένης ώρας με την οικογένεια για παιχνίδι. Κάτι τέτοιο, θα συμβάλει θετικά στον τρόπο που σκέφτονται οι ενήλικες για το παιχνίδι, ενώ ταυτόχρονα, θα είναι τρόπος χαλάρωσης και ανάπτυξης οικογενειακών δεσμών.
Μια άλλη πτυχή στην οποία επιβάλλεται δράση είναι, σύμφωνα με την ΟΕΣ, η ενημέρωση των παιδιών για το παιχνίδι και η δημιουργία θετικών στάσεων προς αυτό. Εισηγήθηκαν τον καθορισμό εβδομάδας παιχνιδιού (όπως π.χ. το Move week) για προώθηση των ωφελειών του παιχνιδιού και του γεγονότος ότι το παιχνίδι είναι μέρος της ζωής. Παράλληλα, οι Έφηβοι Σύμβουλοι υπογράμμισαν την αναγκαιότητα δημιουργίας πάρκων ή/και την αναδιοργάνωση υφιστάμενων ώστε αυτά να διαθέτουν κατάλληλους χώρους για διάφορες ηλικιακές ομάδες παιδιών, να προωθούν το ελεύθερο παιχνίδι, να είναι προσβάσιμα από όλα τα παιδιά και να υπάρχουν χώροι υγιεινής και επίβλεψη/έλεγχος.
Η προώθηση του παιχνιδιού εντός του σχολείου μπορεί, σύμφωνα με μέλη της ΟΕΣ να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια μέλους της ΟΕΣ: «Το παιχνίδι είναι μέρος της παιδείας και θα έπρεπε να ενταχθεί στα σχολεία. Εκτός από μια στείρα απομνημόνευση γνώσεων θέλουμε να καλλιεργήσουμε τον άνθρωπο. Υπάρχουν δεξιότητες που θέλει να προωθήσει το σχολείο όπως η συνεργασία, η αλληλεγγύη και η πειθαρχία και θα μπορούσε να τις πετύχει μέσω του παιχνιδιού». Τα μέλη της ΟΕΣ εισηγήθηκαν ότι ειδικά ο χρόνος του διαλείμματος θα πρέπει να διαμορφώνεται ώστε να προωθεί το παιχνίδι και αυτό είναι, όπως τόνισαν τα μέλη της ΟΕΣ, ιδιαίτερα σημαντικό στη μέση εκπαίδευση. «Όταν πήγα γυμνάσιο βαριόμουν πάρα πολύ γιατί το διάλειμμα καθόμασταν και μιλούσαμε συνέχεια, ενώ στο δημοτικό συνεχώς παίζαμε», δήλωσε μέλος της ΟΕΣ. Επιπλέον, οι Έφηβοι Σύμβουλοι πρότειναν την υιοθέτηση σχολικών εκδηλώσεων αφιερωμένων στο παιχνίδι ή/και καθιέρωση μέρας παιχνιδιού. Εισηγήθηκαν επίσης, όπως στους ομίλους που λειτουργούν στα σχολεία να περιλαμβάνεται όμιλος για την προώθηση του παιχνιδιού.
Τα μέλη της ΟΕΣ επεσήμαναν ότι η συζήτηση οποιωνδήποτε ιδεών/πρωτοβουλιών ή η ανάπτυξη οποιασδήποτε πολιτικής από την πολιτεία ή την τοπική αυτοδιοίκηση θα πρέπει να γίνεται στη βάση του δικαιώματος των παιδιών στη συμμετοχή. Τέλος, τόνισαν ότι η σημασία του δικαιώματος έγκειται στο γεγονός ότι η στέρηση του δικαιώματος στο παιχνίδι δεν αφορά μεμονωμένα παιδιά, αλλά το γενικό πληθυσμό των παιδιών, γι’ αυτό και η αναγκαιότητα άμεσης λήψης μέτρων αποτελεί επιτακτική κοινωνική ανάγκη.