Α. Εισαγωγή
1. Η Θέση ετοιμάστηκε στα πλαίσια διερεύνησης παραπόνων τα οποία υποβλήθηκαν στην Επίτροπο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού κατά τα σχολικά έτη 2008-2017 από γονείς μαθητών, οργανωμένα σύνολα παιδιών ή μονάδες παιδιών καθώς και από εκπαιδευτικούς, αναφορικά με τις πρακτικές και διαδικασίες που ακολουθούνται από το σχολείο και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ) για τη διερεύνηση παραπόνων που αφορούν σε ισχυρισμούς για παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού στο χώρο του σχολείου από εκπαιδευτικούς λειτουργούς. Τα παράπονα που συμπεριλήφθηκαν στην παρούσα Θέση αφορούν στις βαθμίδες της Δημοτικής Εκπαίδευσης, της Μέσης Γενικής Εκπαίδευσης και της Μέσης Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.
2. Στη Θέση, παρουσιάζεται η χαρτογράφηση της υφιστάμενης κατάστασης και κατατίθενται οι εισηγήσεις της Επιτρόπου οι οποίες αποσκοπούν στη βελτιστοποίηση των δομών και διαδικασιών, ώστε, τα παιδιά να έχουν πρόσβαση σε ένα φιλικό προς αυτά μηχανισμό υποβολής παραπόνου, όταν θεωρούν ότι παραβιάζονται τα δικαιώματά τους στο χώρο του σχολείου. Η ύπαρξη τέτοιου μηχανισμού, σε κάθε τομέα της ζωής του παιδιού, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του. Από τη μια συμβάλλει στην ενδυνάμωση του ίδιου του παιδιού ώστε να γνωρίζει και να διεκδικεί τα δικαιώματά του, από την άλλη, αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τους ενήλικες, αφού, φέρνει στην επιφάνεια τομείς όπου το σύστημα αποτυγχάνει να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις ανάγκες των παιδιών. Νοουμένου ότι, υπάρχει εμπεδωμένη κουλτούρα αναστοχασμού, μετά την αξιολόγηση ενός παραπόνου αναμένεται ότι θα ακολουθήσουν μέτρα για βελτίωση του συστήματος και καλύτερη διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών.

Β. Διερεύνηση από την Επίτροπο
3. Σημαντική πηγή πληροφόρησης για τη σύνταξη της παρούσας Θέσης αποτελεί η διερεύνηση παραπόνων για τα οποία η Επίτροπος προέβη σε γραπτή παρέμβαση προς το ΥΠΠ. Στις πλείστες των περιπτώσεων οι παραπονούμενοι, πριν αποταθούν στην Επίτροπο, είχαν αποταθεί στο σχολείο και στη συνέχεια στο ΥΠΠ, ως την καθ΄ ύλην αρμόδια Αρχή για διερεύνηση του παραπόνου τους. Το συγκεκριμένο θέμα έτυχε διαβούλευσης και με την Ομάδα Εφήβων Συμβούλων της Επιτρόπου (ΟΕΣ) στις 12 Απριλίου 2016.

Γ. Νομικό Πλαίσιο
4. Οι εισηγήσεις που διατυπώνονται στην παρούσα Έκθεση βασίζονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Σύμβαση), την οποία η Κυπριακή Δημοκρατία κύρωσε (μετά την ψήφιση του Νόμου 243/1990), καθιστώντας την δεσμευτική στο εσωτερικό της με αυξημένη ισχύ έναντι οποιουδήποτε εθνικού νόμου. Η Σύμβαση καθιερώνει ένα παγκόσμιο δεσμευτικό κώδικα για τα δικαιώματα που πρέπει όλα τα παιδιά να απολαμβάνουν και παρέχει ένα κοινό ηθικό και νομικό πλαίσιο για το ελάχιστο επίπεδο διασφάλισης των δικαιωμάτων του παιδιού. Ειδικότερα, οι εισηγήσεις της Επιτρόπου βασίζονται στο Άρθρο 3 (1) της Σύμβασης, το δικαίωμα του παιδιού να λαμβάνεται υπόψη πρωτίστως το συμφέρον του, στο Άρθρο 12, το δικαίωμα του παιδιού να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του και αυτές να τυγχάνουν σεβασμού, το Άρθρο 19, το δικαίωμα του παιδιού για προστασία από κάθε μορφή βίας, και, το Άρθρο 29, οι σκοποί της εκπαίδευσης.

Δ. Διαπιστώσεις της Επιτρόπου
5. Στη βάση όλων των πιο πάνω και σε συνάρτηση των παραπόνων που η Επίτροπος διερεύνησε διαχρονικά, καθώς και της διαβούλευσής της Επιτρόπου με την ΟΕΣ, προκύπτουν οι ακόλουθες διαπιστώσεις:

i. Στις σχολικές μονάδες δεν υπάρχουν ξεκάθαρα διατυπωμένες και θεσμοθετημένες διαδικασίες υποβολής παραπόνου.

ii. Οι επιθεωρητές που καλούνται να διερευνήσουν παράπονα παιδιών και γονιών δεν ακολουθούν την ίδια διαδικασία. Σε πολλές περιπτώσεις, απουσιάζουν σημαντικά στάδια της διαδικασίας, μεταξύ άλλων, και η λήψη της άποψης του ενδιαφερόμενου παιδιού ή άλλων παιδιών.

iii. Σε μεγάλο αριθμό απαντήσεων του ΥΠΠ περιλαμβάνεται γενική και αόριστη πληροφόρηση, του τύπου: «έχει ακολουθηθεί η διαδικασία με άψογο τρόπο» χωρίς, ωστόσο, να παρέχεται περισσότερη πληροφόρηση.

iv. Κατά την αξιολόγηση των δεδομένων που προκύπτουν από την πειθαρχική έρευνα, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στις μαρτυρίες των εκπαιδευτικών και της διεύθυνσης του σχολείου, ενώ μειώνεται η αξιοπιστία που αποδίδεται στη μαρτυρία των παραπονούμενων.

v. Πολλές από τις απαντήσεις καταλήγουν στο «ουδέν μεμπτό» απορρίπτοντας το παράπονο στην ολότητά του.

vi. Η διαδικασία διερεύνησης παραπόνων δεν διασφαλίζει το δικαίωμα του παιδιού στη συμμετοχή.

vii. Η μη διασφάλιση του δικαιώματος των παιδιών να λαμβάνεται υπόψη η άποψή τους, ενισχύει στα παιδιά στάσεις παθητικότητας και αντιβαίνει σωρείας ουσιωδών δικαιωμάτων τους.

viii. Από τη στιγμή που ο μηχανισμός διερεύνησης παραπόνων που αφορούν παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών από εκπαιδευτικούς παρουσιάζει κενά, τα παιδιά μένουν εκτεθειμένα στον κίνδυνο κακομεταχείρισης από εκπαιδευτικούς, οι οποίοι ναι μεν έχουν καταγγελθεί, αλλά δεν έχουν υποστεί τις συνέπειες των πράξεών τους, ούτε και έχουν ληφθεί, από πλευράς αρμόδιας Αρχής, οι απαραίτητες ενέργειες για πρόληψη παρόμοιων συμπεριφορών στο μέλλον.

Ε. Συστάσεις Επιτρόπου
6. Αποσκοπώντας στην καθιέρωση ενός βέλτιστου μηχανισμού υποβολής παραπόνων για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του παιδιού στο χώρο του σχολείου, και λαμβάνοντας υπόψη τις ελλείψεις και τα κενά που παρουσιάζονται, καθώς και τις υποχρεώσεις της Πολιτείας στη βάση της Σύμβασης, η Επίτροπος εισηγείται τα ακόλουθα:
i. Δημιουργία κώδικα επαγγελματικής συμπεριφοράς ο οποίος να ορίζει τις υποχρεώσεις των εκπαιδευτικών καθόσον αφορά στην επαφή τους με τα παιδιά.
ii. Τροποποίηση της υφιστάμενης νομοθεσίας.
iii. Δημιουργία μηχανισμού υποβολής και διερεύνησης παραπόνων σε επίπεδο σχολικής μονάδας και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στον τρόπο εφαρμογής του.
iv. Βελτίωση της διαδικασίας διερεύνησης και αξιολόγησης παραπόνων, σε επίπεδο ΥΠΠ.
v. Διαφάνεια στη διαδικασία και παροχή επαρκούς πληροφόρησης.
vi. Διασφάλιση του δικαιώματος του παιδιού να ακούγεται η άποψή του κατά τη διαδικασία υποβολής παραπόνου.
vii. Δημιουργία κουλτούρας συνεχούς βελτίωσης και εφαρμογή πρακτικών αναστοχασμού.
viii. Συμμετοχή των παιδιών στη διαδικασία βελτίωσης του μηχανισμού υποβολής, διερεύνησης και αξιολόγησης παραπόνων που αφορούν παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών από εκπαιδευτικούς.

Στ. Κατακλείδα
7. Η παρούσα Θέση διαβιβάζεται στον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού και κοινοποιείται στη Γενική Διευθύντρια ΥΠΠ, τον Διευθυντή Δημοτικής Εκπαίδευσης, τον Διευθυντή Μέσης Εκπαίδευσης, και τον Διευθυντή Μέσης Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, για δικές τους ενέργειες, στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων τους. Παράλληλα, κοινοποιείται στον Πρόεδρο και Μέλη της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Παιδείας και στην Πρόεδρο και Μέλη της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για σκοπούς κοινοβουλευτικού ελέγχου καθώς και τους παραπονούμενους, για σκοπούς ενημέρωσης.

Ζ. Επόμενα Βήματα
8. Ο χώρος της εκπαίδευσης αποτελεί μεγάλο μέρος της ζωής των παιδιών. Η αποχή των παιδιών από τη διαδικασία υποβολής παραπόνου, αλλά και η συχνή απογοήτευση που εκφράζεται ως προς τον τρόπο με τον οποίο τα παράπονα τυγχάνουν χειρισμού, από πλευράς ΥΠΠ, επιβάλλεται να μας προβληματίσει σε σχέση με τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών, γενικότερα, και τον στόχο της εκπαίδευσης για τη δημιουργία ενεργών και δημοκρατικών πολιτών στον τόπο μας, ειδικότερα.
9. Δεδομένου του ότι κατά τα τελευταία χρόνια προωθούνται από πλευράς ΥΠΠ αρκετά μέτρα για τον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος σε σχέση με τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του παιδιού, η Επίτροπος ευελπιστεί ότι οι συστάσεις που διατυπώνει στην παρούσα Θέση, θα ληφθούν σοβαρά υπόψη και θα γίνουν οι απαιτούμενες ενέργειες για την υλοποίηση τους. Θα συνεχίσει να παρακολουθεί το θέμα και θα παρέμβει, όπου κρίνεται αναγκαίο.