Για να δειτε το Υπόμνημα που υπέβαλε η Ομάδα Εφήβων Συμβούλων στη συνεδρίαση, πατήστε ΕΔΩ

Α. Εισαγωγή

1. Καταρχήν, εκφράζω την ικανοποίησή μου για τη θετική ανταπόκριση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Υγείας, στο αίτημα που απευθύναμε με επιστολή μας ημερομηνίας 24/04/2015, η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, ο Κυπριακός Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού και το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου, να εγγράψει και να συζητήσει το θέμα “Η Εφαρμογή της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης στο πλαίσιο των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων του Υπουργείου Παιδείας”.
2. Όπως αναφέρεται στην εν λόγω επιστολή, τους τελευταίους μήνες έχει αναπτυχθεί, τόσο από το Γραφείο της Επιτρόπου όσο και από οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών , σημαντική δραστηριότητα, σε πολλαπλά επίπεδα, όσον αφορά την προώθηση της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στο χώρο του δημόσιου σχολείου. Σημαντικό μέρος της δραστηριότητας αυτής θα παρουσιάσουν στη συνέχεια, ο Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού και το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φίλου. Η Ομάδα Εφήβων Συμβούλων (ΟΕΣ) της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού έχει καταπιαστεί με το θέμα και μάλιστα είχε, στις 3 Απριλίου 2015, σχετική Διαβούλευση με τον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού. Οι θέσεις/ απόψεις της ΟΕΣ θα κατατεθούν στην Επιτροπή από μέλη της Ομάδας.

3. Τον τελευταίο χρόνο έχουν σημειωθεί επίσης, σημαντικές εξελίξεις σε νομοθετικό επίπεδο, όπως είναι η ψήφιση του περί της Πρόληψης και της Καταπολέμησης της Σεξουαλικής Κακοποίησης, της Σεξουαλικής Εκμετάλλευσης Παιδιών και της Παιδικής Πορνογραφίας Νόμου του 2014 [Ν.91(Ι)/2014] καθώς, επίσης, και η κύρωση από την Κυπριακή Δημοκρατία της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Προστασία των Παιδιών ενάντια στη Σεξουαλική Κακοποίηση και Σεξουαλική Εκμετάλλευση (Σύμβαση Λανζαρότε). Οι εξελίξεις αυτές υπογραμμίζουν και ενισχύουν τη νομική υποχρέωση της πολιτείας να αναπτύσσει και να εφαρμόζει προγράμματα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και, κατ’ επέκταση, ενδυνάμωσης των παιδιών σε θέματα σεξουαλικής υγείας - που περιλαμβάνουν θέματα προστασίας από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα καθώς και προστασίας από τη σεξουαλική κακοποίηση - μέσα από μια ολοκληρωμένη, επιστημονικά και παιδαγωγικά προσαρμοσμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.

Β. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ως δικαίωμα των παιδιών και νομική υποχρέωση της πολιτείας

4. Η νομική αυτή υποχρέωση της πολιτείας θεμελιώνεται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού και ειδικότερα στη δέσμευση που αυτή δημιουργεί για την προαγωγή του συμφέροντος του παιδιού, την διασφάλιση της προστασίας του και την υποστήριξη της υγιούς και ολοκληρωμένης ανάπτυξής του.
5. Με βάση τη Σύμβαση, η προστασία του παιδιού ενώ αποτελεί πρώτιστη ευθύνη της οργανωμένης κοινωνίας των ενηλίκων και της συγκροτημένης πολιτείας, ταυτόχρονα προϋποθέτει, την ενεργό συμμετοχή του παιδιού, μέσα από την ενδυνάμωσή του και την αναγνώρισή του ως υποκειμένου δικαιωμάτων με αναπτυσσόμενες δεξιότητες.
6. Η απόκτηση γνώσεων, η ανάπτυξη δεξιοτήτων και η καλλιέργεια στάσεων που να καθιστούν το παιδί ικανό να προστατεύει τον εαυτό του, προχωρώντας σε επιλογές που προάγουν την υγεία του, εξυπηρετεί και διασφαλίζει το συμφέρον του. Για τούτο ακριβώς το λόγο, υποστηρίζω μια επιστημονικά θεμελιωμένη και παιδαγωγικά προσαρμοσμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση η οποία να ενσωματώνεται σε όλο το φάσμα του Αναλυτικού Προγράμματος.

“Η μη πρόσβαση των παιδιών σε κατάλληλη και έγκυρη πληροφόρηση τα καθιστά ευάλωτα, από τη μια, στον κίνδυνο να πέσουν θύματα κακοποίησης και, από την άλλη, στον κίνδυνο να συμπεριφερθούν με κακοποιητικό τρόπο σε άλλα παιδιά. Σημειώνεται ότι, σε αριθμό αναφορών που λαμβάνω, οι οποίες αφορούν σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, οι θύτες είναι αγόρια στην εφηβεία. Σε τούτο συγκλίνουν και τα πορίσματα πρόσφατης επιδημιολογικής έρευνας του Πανεπιστημίου Κύπρου, η οποία είχε στόχο να εξετάσει τη συχνότητα και τη φύση της σεξουαλικής κακοποίησης και σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών στην Κύπρο. Το γεγονός ότι, αγόρια στην εφηβεία, συμπεριφέρονται με τρόπο που παραβιάζει τα δικαιώματα άλλων παιδιών τεκμηριώνει, ακόμα περισσότερο, τη θέση ότι, η ανοικτή επικοινωνία με τα παιδιά και η διαπαιδαγώγησή τους σε θέματα, όπως, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του παιδιού, ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της διαφορετικότητας, η σεξουαλική κακοποίηση και σεξουαλική εκμετάλλευση, η εθνική νομοθεσία αλλά και αποδεκτοί τρόποι συμπεριφοράς και επικοινωνίας, εντός και εκτός στενών διαπροσωπικών σχέσεων, αποτελούν απαραίτητες ενέργειες για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων όλων των παιδιών”.

9. Μέσα από διαβούλευση που διατηρώ, σε σταθερή βάση, με οργανωμένα σύνολα παιδιών Ο.Ε.Σ., Μαθητικά Συμβούλια, το πρόγραμμα επισκέψεών μου στα σχολεία, διαδραστικά εργαστήρια με παιδιά, αλλά και τη διερεύνηση παραπόνων που αφορούν την πρόσβαση των παιδιών στην πληροφόρηση και σε υπηρεσίες συμβουλευτικής και στήριξης, διαπιστώνω ότι, στην Κύπρο δεν υπάρχει το απαραίτητο υποστηρικτικό περιβάλλον που θα διευκολύνει τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά στην Κύπρο, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και τον τόπο διαμονής στερούνται γνώσεων και δεξιοτήτων σε θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης.
10. Επιπρόσθετα, διαπιστώνω ότι, γονείς και εκπαιδευτικοί δεν είναι σε θέση να παρέχουν αυτή την πληροφόρηση αφού, πιθανόν, οι ίδιοι να μην κατανοούν τη σημασία που έχει η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και/ή δεν έχουν επαρκείς γνώσεις και δεξιότητες ώστε να είναι σε θέση να δώσουν στα παιδιά σωστή και έγκυρη πληροφόρηση, με τρόπο αποτελεσματικό, ο οποίος να συνάδει με την ηλικία, την ωριμότητα και τα ενδιαφέροντά τους.
11. Από αναφορές που γίνονται στο Γραφείο μου, παρεμβάσεις μου στα Μ.Μ.Ε., αλλά και επικοινωνία που είχα με το Υ.Π.Π. διαπίστωσα ότι, υπάρχει αριθμός γονιών που διαφωνεί με την ύπαρξη του μαθήματος της Σεξουαλικής Αγωγής στα πλαίσια του σχολείου και προβάλλει εμπόδια στη διεξαγωγή του.
12. Καθόσον αφορά την ενημέρωση που λαμβάνουν σήμερα τα παιδιά στα πλαίσια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, τα ίδια τα παιδιά αναφέρουν ότι το μάθημα Αγωγής Ζωής που συμπεριλαμβάνεται στα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα του Υ.Π.Π., σε επίπεδο Μέσης Εκπαίδευσης, δεν διδάσκεται επαρκώς, ούτε και σε τακτική βάση. Αντίθετα, σύμφωνα πάντα με τα ίδια τα παιδιά, παραδίδεται αποσπασματικά, ανεπαρκώς και από μη-κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό.
13. Σημειώνω ακόμη την απουσία ειδικά καταρτισμένων προγραμμάτων πληροφόρησης για παιδιά μικρής ηλικίας, τα οποία έχουν στόχο να εξοικειώσουν το παιδί με το σώμα του να το μάθουν να το σέβεται και να προστατεύει την ιδιωτικότητά του, παρέχοντα του τη δυνατότητα να απορρίπτει κάθε φύσης αγγίγματα στο σώμα τους που να την παραβιάζουν.
14. Ιδιαίτερα προβληματικό θεωρώ μάλιστα το γεγονός ότι, σήμερα, οι έφηβοι στην Κύπρο για να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες συμβουλευτικής και καθοδήγησης χρειάζονται τη γραπτή συγκατάθεση των γονιών τους. Σημειώνω ότι στη Θέση της Επιτρόπου αναφορικά με την πρόσβαση παιδιών στις Συμβουλευτικές Υπηρεσίες του Οργανισμού Νεολαίας Κύπρου χωρίς τη συγκατάθεση του ενός ή και των δύο γονιών, την οποία δημοσιοποίησα την 1/7/2014 υπογραμμίζω ότι «[Τ]α παιδιά χρειάζεται να έχουν πρόσβαση σε συμβουλευτικές υπηρεσίες, νοουμένου ότι αυτές κρίνονται αναγκαίες για την ασφάλεια και την ευημερία τους. Η απόφαση, κατά πόσο η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών θα έχει ως προϋπόθεση τη γονική συναίνεση, θα πρέπει να λαμβάνεται από τον ειδικό σε συνάρτηση με την ηλικία και την ωριμότητα του παιδιού και οπωσδήποτε σύμφωνα με την αρχή της διασφάλισης του συμφέροντος του παιδιού, όπως αυτό καθορίζεται και συναρτάται με το δικαίωμα του παιδιού στη συμμετοχή και το δικαίωμα στην επιβίωση και την ανάπτυξη».
15. Η ανάπτυξη προγραμμάτων σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι ευθύνη και υποχρέωση του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού ωστόσο η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση εν γένει είναι μέσο προαγωγής και προστασίας της υγείας του παιδιού υπό την ευρύτερη έννοια του όρου, περιλαμβανομένης της ψυχικής και σωματικής του υγείας από κάθε μορφή σεξουαλικής κακοποίησης ή/ και εκμετάλλευσής .

Δ. Προβληματισμός

16. Καταθέτω σήμερα ενώπιον της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Υγείας τον προβληματισμό μου όσον αφορά τη θέληση και την αποφασιστικότητα της πολιτείας να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στην υποχρέωση της να παρέχει συστηματική και ολοκληρωμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα παιδιά.
17. Σημειώνω ότι σε ότι αφορά στον τομέα ευθύνης του ΥΠΠ παρά τις όποιες προσπάθειες, εξακολουθεί να απουσιάζει ένας ολοκληρωμένος στρατηγικός σχεδιασμός ο οποίος να ενσωματώνει την επιμόρφωση και τη συνεχή στήριξη των επαγγελματιών που θα διδάσκουν το αντικείμενο καθώς και την ανάπτυξη και αξιολόγηση προγραμμάτων με τη συμμετοχή των ίδιων των παιδιών.
18. Σε ότι αφορά στον Τομέα ευθύνης των Υπηρεσιών Υγείας διαπιστώνω ότι, αυτές δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στο εύρος του ρόλου και των ευθυνών που ορίζει η Σύμβαση. Συγκεκριμένα, διαπιστώνω απουσία εύρους δράσεων, από πλευράς Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΥΨΕ) , οι οποίες να καλύπτουν, ανάμεσα σε άλλα, θέματα όπως, ενημέρωση του κοινού σε θέματα σεξουαλικής υγείας καθώς και θέματα παιδικής κακοποίησης, ενημέρωση και ενδυνάμωση των ίδιων των παιδιών, γονικές δεξιότητες σε νέους γονείς ή σε γονείς για τους οποίους υπάρχουν αναφορές για άσκηση βίας, εκπαίδευση άλλων επαγγελματιών που εργάζονται με παιδιά σε θέματα σεξουαλικής υγείας καθώς και πρόληψης και αντιμετώπισης της παιδικής κακοποίησης.

19. Θεωρώ εκ των ων ουκ άνευ την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδιασμού από μέρους του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών με την εμπλοκή και τη συμμετοχή τόσο των ΥΨΕ όσο και των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ).
20. Στα πλαίσια του σχεδιασμού αυτού θεωρώ σημαντικό:
20.1. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση να γίνεται από ειδικά καταρτισμένους επαγγελματίες, κάτι που αποτελεί υποχρέωση του Κράτους βάση του νομικού πλαισίου που θέτει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
20.2. Να γίνεται επιλογή των εκπαιδευτικών που θα ασχοληθούν με το θέμα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών, ώστε αυτοί/τες να έχουν ενδιαφέρον για το θέμα αλλά και τις απαραίτητες ικανότητες/δεξιότητες να το διδάξουν και να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά με τα παιδιά.
20.3. Οι εκπαιδευτικοί που θα επωμιστούν την ευθύνη της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών να τύχουν επαρκούς κατάρτισης και να λαμβάνουν συνεχή στήριξη.
20.4. Να αναπτυχθούν προγράμματα ενημέρωσης προς τους γονείς, ώστε να εξασφαλιστεί η συνεργασία τους. Η ενημέρωση των γονιών, από πλευράς Υ.Π.Π., θα μπορούσε να περιλαμβάνει, ανάμεσα σε άλλα, τους στόχους του αναλυτικού προγράμματος του Υ.Π.Π. σε θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, τις προσεγγίσεις που θα χρησιμοποιηθούν για επίτευξη των στόχων, το είδος και τη διάρκεια της εκπαίδευσης και κατάρτισης των εκπαιδευτικών που θα χειρίζονται το θέμα αυτό και το όφελος των παιδιών από τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Με τον τρόπο αυτό, θεωρώ ότι θα καθησυχαστούν οι φόβοι και ανησυχίες των γονιών και θα καμφθούν τυχόν αντιστάσεις που υπάρχουν.
20.5. Να υπάρχουν διαθέσιμα, στους γονείς, προγράμματα τα οποία να στοχεύουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων καλής επικοινωνίας με τα παιδιά τους για τα θέματα αυτά. Τα προγράμματα αυτά μπορεί να γίνουν σε συνεργασία με Υ.Ψ.Υ ή/ και τις Υ.Κ.Ε. ή/και με τη συνεργασία της κοινωνίας των πολιτών - εφόσον ληφθεί έγκριση από τις Υ.Ψ.Υ. καθόσον αφορά την ποιότητα, καταλληλότητα και την επάρκεια των επαγγελματιών που έχουν την ευθύνη για την παράδοσή τους.
20.6. Καθόσον αφορά την πρόσβαση των παιδιών σε υπηρεσίες συμβουλευτικής και στήριξης, εισηγούμαι, να υλοποιηθεί εισήγηση, την οποία έθεσα στο παρελθόν στους αρμόδιους Υπουργούς, σύμφωνα με την οποία ο περί Σχέσεων Γονέων και Τέκνων Νόμος του 1990 (Ν.216/90) τροποποιηθεί, ώστε, τα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε εμπιστευτικές υπηρεσίες συμβουλευτικής χωρίς να χρειάζεται η συγκατάθεση των γονιών/κηδεμόνων τους.
20.7. Το Υ.Π.Π. να εμπλέξει ενεργά τα ίδια τα παιδιά στη διαδικασία σχεδιασμού και αξιολόγησης δράσεων και προγραμμάτων που έχουν στόχο την εκπλήρωση της πιο πάνω υποχρέωσης, ώστε, τόσο το περιεχόμενο, όσο και ο τρόπος παράδοσης της πληροφόρησης, καθώς και η ικανότητα του εκπαιδευτικού να χειριστεί το θέμα, να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών.