Ολοκληρώθηκε στις 03 Απριλίου 2015, ο πρώτος κύκλος διαβούλευσης της Ομάδας Εφήβων Συμβούλων της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού με τον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού. Θέμα της Διαβούλευσης ήταν ο σχολικός εκφοβισμός.

Η διαδικασία της διαβούλευσης εξελίχθηκε σε τρία στάδια.

ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΩΤΟ: Εργαστήρια Ενημέρωσης/ Ενδυνάμωσης και Διαβούλευση με την Επίτροπο

Στο πρώτο στάδιο η ΟΕΣ συμμετείχε καταρχήν σε εργαστήριο ενημέρωσης / ενδυνάμωσης και στη συνέχεια σε διαβούλευση γύρω από το συγκεκριμένο θέμα, με την Επίτροπο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού.

Στα πλαίσια του εργαστηρίου τα παιδιά

· Αναγνώρισαν το bullying και το ξεχώρισαν από άλλες συμπεριφορές
· Συζήτησαν για τη ψυχολογία του δράστη, του στόχου αλλά και των θεατών σε καταστάσεις bullying.
· Αναγνώριζαν το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσουν οι θεατές είτε για να ενισχύσουν είτε για να σταματήσουν το bullying.
· Μίλησαν για το πώς βιώνουν οι ίδιοι καταστάσεις bullying στη σχολική τους μονάδα ειδικά όσον αφορά την πρόληψη, την αναφορά και την αντιμετώπιση του.

Από τη διαβούλευση της ΟΕΣ με την Επίτροπο προέκυψαν τα εξής:

ΠΡΟΛΗΨΗ ΕΚΦΟΒΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Τα μέλη της ΟΕΣ ανάφεραν ότι, στην πλειοψηφία τους τα παιδιά στο σχολείο δεν μπορούν να αναγνωρίσουν το bullying ούτε και ευαισθητοποιημένα είναι για το θέμα. Θα βοηθούσε αν το σχολείο έκανε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης πράγμα που δεν γίνεται στα σχολεία τους. Αντίθετα, τα παιδιά ανάφεραν ότι το σχολειό τους ως επί το πλείστον αδιαφορεί και θεωρεί το θέμα του σχολικού εκφοβισμού ασήμαντο. Οι καθηγητές δεν κάνουν έρευνα/έλεγχο ώστε να εντοπίσουν περιστατικά bullying ή να ενημερωθούν για τις απόψεις των μαθητών για το θέμα. Τα παιδιά είπαν ότι οι καθηγητές ενδιαφέρονται μόνο για τα μαθήματα και σημαντικά θέματα όπως ο εκφοβισμός μένουν χωρίς λύση.

Κάτι που είπαν τα παιδιά ότι θα είχε μεγάλη επίδραση πάνω τους είναι να τους μιλήσει παιδί πού πέρασε bullying ώστε να τους μεταδώσει το πώς το βίωσε και τι αντίκτυπο είχε πάνω του. Κάτι που θα τους βοηθούσε να αντιδράσουν σε περιστατικά bullying ήταν αν είχαν υποστήριξη και αν ήταν πιο ενημερωμένοι για τις επιπτώσεις που έχει πάνω στο παιδί-στόχο.

Αναφορά εκφοβιστικής συμπεριφοράς στο χώρο του σχολείου:

Στα σχολεία δεν υπάρχει κάποιο υπεύθυνο πρόσωπο ειδικά για αναφορές εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Τα παιδιά, σε περίπτωση που θέλουν να καταγγείλουν κάτι, μπορούν να το αναφέρουν είτε στο σχολικό σύμβουλο είτε στον υπεύθυνο της τάξης.

Στα δημόσια σχολεία δεν υπάρχει ειδικό έντυπο το οποίο να συμπληρώνεται από το άτομο που λαμβάνει την καταγγελία. Σε ένα ιδιωτικό σχολείο υπάρχει έντυπο.

Τα παιδιά δήλωσαν ότι δεν έχουν εμπιστοσύνη ότι το σχολείο τους θα χειριστεί με εμπιστευτικότητα τις πληροφορίες της καταγγελίας. Επιπρόσθετα δήλωσαν ότι:

· φοβούνται ότι αν καταγγείλουν περιστατικό εκφοβιστικής συμπεριφοράς θα διαδοθεί ποιος έκανε την καταγγελία
· υπάρχει κίνδυνος να κατηγορηθούν ότι λένε ψέματα
· υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να τους επιρρίψουν ευθύνες οι καθηγητές για το ότι δεν αντέδρασαν την ώρα που γινόταν το περιστατικό
· θα χρειάζεται να δίνουν ξανά και ξανά πληροφορίες
· θα στιγματιστούν από τα άλλα παιδιά εκτός και αν βρουν το δίκαιό τους.

Αντιμετώπιση εκφοβιστικής συμπεριφοράς στο χώρο του σχολείου:

Τα παιδιά είπαν ότι, στο σχολείο τους δεν υπάρχει πολιτική για το bullying, δηλαδή γονείς, καθηγητές και μαθητές δε γνωρίζουν εκ των προτέρων πώς πρέπει να αντιδράσουν σε περιστατικά εκφοβιστικής συμπεριφοράς ούτε και τι διαδικασία, αν υπάρχει φυσικά, θα ακολουθήσει. Οι διευθυντές στο σχολείο τους δίνουν μεγάλη έμφαση στο «καλό όνομα» του σχολείου και θεωρούν ότι αν βγουν στην επιφάνεια περιστατικά εκφοβιστικής συμπεριφοράς θα βλάψουν την εικόνα του σχολείου. Ως εκ τούτου αγνοούν τέτοια περιστατικά και αποφεύγουν να τα αντιμετωπίσουν και να τα χειριστούν. Δράσεις γίνονται μόνο αφού μια κατάσταση έχει ήδη κορυφωθεί ή έχει πολύ άσχημη κατάληξη δηλαδή όταν είναι πλέον πολύ αργά και έχει γίνει ανεπανόρθωτη ζημιά.

Τα παιδιά είπαν ότι αν υπήρχε πολιτική στο σχολείο τότε τα πράγματα θα ήταν καλύτερα από την άποψη ότι οι καθηγητές θα ήταν αναγκασμένοι να αντιδράσουν οπότε κάτι θα γινόταν για την επίλυση του προβλήματος. Ωστόσο ένα παιδί είπε ότι και πάλι αυτό δε θα ήταν αρκετό αφού το θύμα θα είχε ήδη βιώσει ένα τραύμα το οποίο δε θα φύγει ποτέ οπότε καλύτερη είναι η πρόληψη.

Έντονη ήταν η άποψη ότι οι καθηγητές δε λαμβάνουν σοβαρά υπόψη ούτε και αντιμετωπίζουν άμεσα τα περιστατικά εκφοβισμού όταν αυτά έρχονται ει γνώσιν τους. Λέχθηκε ότι οι καθηγητές δείχνουν μεγάλη αδιαφορία και αγνοούν τις καταγγελίες. Δεν αντιδρούν με το σωστό τρόπο μετά την καταγγελία και ως αποτέλεσμα τα πράγματα γίνονται χειρότερα και για το παιδί-στόχο αλλά και για αυτούς που κατάγγειλαν το γεγονός. Τα παιδιά τόνισαν ότι για την θετική έκβαση των πραγμάτων θα πρέπει το περιστατικό εκφοβισμού να τύχει σωστού χειρισμού από την αρχή.

Έντονη ήταν επίσης η άποψη των παιδιών ότι ο τρόπος χειρισμού περιστατικών εκφοβιστικής συμπεριφοράς στα σχολεία μας π.χ. να αποβάλουν το θύτη ή να γίνει μια διάλεξη στο σχολείο είναι εντελώς αναποτελεσματικές αφού όχι μόνο δε σταματούν το φαινόμενο αλλά ούτε και βοηθούν το παιδί-στόχο να ξεπεράσει το τραύμα που του δημιουργήθηκε.

Γενικά, από τη διαβούλευση των παιδιών με την Επίτροπο φάνηκε ότι στα σχολεία της Κύπρου δεν υπάρχει προληπτική πολιτική αλλά ούτε και πολιτική για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου όταν παρουσιάζεται. Οι καθηγητές στα μάτια των παιδιών φαίνονται όχι μόνο ψυχρά αδιάφοροι και αποστασιοποιημένοι αλλά και ανίκανοι να χειριστούν τέτοιες καταστάσεις γεγονός που μας προβληματίζει ιδιαίτερα για την ποιότητα του σχολικού κλίματος στα σχολεία μας.

ΣΤΑΔΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Πρώτη Συνάντηση με Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού

Η ΟΕΣ συναντήθηκε με τον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού, στις 20 Ιανουαρίου 2014 στο χώρο της Γραφείου της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού.
Τα μέλη της ΟΕΣ κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης κατέθεσαν τις εμπειρίες τους αναφορικά με τις διαστάσεις που λαμβάνει το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Παράλληλα, εξέφρασαν την ανησυχία τους για την έλλειψη ή την αναποτελεσματικότητα των μέτρων για πρόληψη και αντιμετώπιση του.


Α. Σε γενικό επίπεδο τα μέλη της ΟΕΣ επεσήμαναν τα εξής:

· Ο σχολικός εκφοβισμός εμφανίζεται σε πιο σοβαρές/επικίνδυνες μορφές
· Η συχνότητα του φαινομένου δεν έχει μειωθεί
· Τα περισσότερα περιστατικά δεν αναφέρονται ή δε γίνονται αντιληπτά
· Τα μέτρα που λαμβάνονται είναι περιστασιακά και αναποτελεσματικά
Β. Σε επίπεδο σχολείου τα μέλη της ΟΕΣ εντόπισαν με βάση τις δικές τους εμπειρίες τα εξής:

· Το σχολείο δεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη τα περιστατικά εκφοβισμού
· Οι σχολικές μονάδες δεν έχουν ξεκάθαρη πολιτική πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου
· Δεν υπάρχουν ξεκάθαρες διαδικασίες χειρισμού των περιστατικών εκφοβιστικής συμπεριφοράς
· Ο χειρισμός των περιστατικών συνήθως περιορίζεται στην επιβολή ποινών ή παραινέσεων
Γ. Όσον αφορά τα ίδια τα παιδιά τα μέλη της ΟΕΣ κατέθεσαν τα εξής:

· Στις πλείστες των περιπτώσεων τα παιδιά είτε δεν αναγνωρίζουν το φαινόμενο, είτε το αντιλαμβάνονται αλλιώς, είτε αδιαφορούν
· Δεν οικοδομούνται σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ παιδιών και εκπαιδευτικών ώστε τα παιδιά να νιώθουν άνετα να αναφέρουν οποιαδήποτε περιστατικά εκφοβιστικής συμπεριφοράς
· Τα παιδιά δεν εμβαθύνουν στο φαινόμενο αφού, ακόμα και στην περίπτωση που συμπεριληφθεί στις ενότητες που θα διδαχθούν, αυτό συμβαίνει σε μη εξεταζόμενο μάθημα.
Δ. Σχετικά με την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού από τους εκπαιδευτικούς τα μέλη της ΟΕΣ επικεντρώθηκαν στα εξής:

· Οι εκπαιδευτικοί δεν είναι στο βαθμό που θα έπρεπε ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι
· Στην περίπτωση που το θέμα του εκφοβισμού συμπεριληφθεί στις ενότητες που θα διδαχθούν, η διδασκαλία δεν προσελκύει το ενδιαφέρον των παιδιών αφού δε βασίζεται στις αρχές της βιωματικής μάθησης
· Ο χρόνος που διαθέτουν οι Σύμβουλοι – καθηγητές για χειρισμό περιστατικών εκφοβιστικής συμπεριφοράς είναι πολύ περιορισμένος
· Οι εκπαιδευτικοί παραμένουν προσηλωμένοι κυρίως στη κάλυψη της διδακτέας ύλης και δεν ασχολούνται με άλλα θέματα που απασχολούν τα παιδιά
Ε. Σε σχέση με τους γονείς τα μέλη της ΟΕΣ υποστήριξαν ότι:

· Οι γονείς αδυνατούν να ερμηνεύσουν σωστά τις ενδείξεις που παρουσιάζει ένα παιδί όταν θυματοποιηθεί
· Στην περίπτωση που οι γονείς αναγνωρίσουν κάποιες ενδείξεις είναι πολύ πιθανόν να αντιδράσουν με λανθασμένο τρόπο
Τα μέλη της ΟΕΣ με βάση με τις πιο πάνω διαπιστώσεις κατέθεσαν προτάσεις για πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου της εκφοβιστικής συμπεριφοράς.

Σχετικά με το πρώτο σημείο τα μέλη της ΟΕΣ εισηγήθηκαν όπως:

Ø Διεξαχθούν έρευνες τόσο σε σχολικό όσο και σε παγκύπριο επίπεδο για τη διαπίστωση του μεγέθους αλλά και των νέων μορφών που λαμβάνει το φαινόμενο.
Ø Αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα των μέτρων που ήδη λαμβάνονται
Ø Μελετηθούν καλές πρακτικές που εφαρμόστηκαν σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα
Όσον αφορά το δεύτερο σημείο οι Έφηβοι Σύμβουλοι πρότειναν τα εξής:

Ø Υιοθέτηση πολιτικής πρόληψης, άμεσου και αποτελεσματικού χειρισμού των περιστατικών. Στον καθορισμό της πολιτικής θα πρέπει να συμμετέχουν και εκπρόσωποι των παιδιών.
Ø Δημιουργία ομάδας χειρισμού και επιτήρησης. Τα μέλη της ομάδας θα πρέπει να τυγχάνουν της εμπιστοσύνης των παιδιών. Στην ομάδα θα πρέπει να συμμετέχουν και παιδιά.
Ø Καθορισμός ξεκάθαρων διαδικασιών χειρισμού περιστατικών εκφοβιστικής συμπεριφοράς
Ø Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση παιδιών, εκπαιδευτικών και γονιών
Ø Διοργάνωση προγραμμάτων, συνεδρίων και ημερίδων με θέμα το σχολικό εκφοβισμό
Ø Διενέργεια έρευνας στο σχολικό περιβάλλον
Αναφορικά με το τρίτο σημείο τα μέλη της ΟΕΣ κατέθεσαν τις πιο κάτω εισηγήσεις:

Ø Θεραπευτικές συναντήσεις για τα θύματα και τους θύτες
Ø Προγράμματα διαμεσολάβησης θύτη και θύματος
Ø Καλλιέργεια θετικών σχέσεων και επικοινωνία μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικών
Ø Ενθάρρυνση μαθητών για αναφορά περιστατικών
Ø Ενδυνάμωση παιδιών θεατών ώστε να αναφέρουν και να παρεμβαίνουν
Ø Καλλιέργεια θετικού σχολικού κλίματος και συναισθηματικής ασφάλειας όπου τα θύματα αλλά και οι θεατές μπορούν να μιλήσουν και να εισακουστούν
Όσον αφορά το τέταρτο σημείο διατυπώθηκαν από τους Έφηβους Σύμβουλους οι εξής προτάσεις:

Ø Εμπιστευτικό σύστημα αναφοράς περιστατικών
Ø Εξειδικευμένα σεμινάρια στους Σύμβουλους – καθηγητές και στην ομάδα των εκπαιδευτικών που θα είναι υπεύθυνοι για το χειρισμό περιστατικών
Ø Οι εκπαιδευτικοί να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη κάθε αναφορά σε περιστατικό και το χειρίζονται άμεσα και με εμπιστευτικότητα
Ο Υπουργός αφού άκουσε και συζήτησε τις απόψεις των παιδιών, τα διαβεβαίωσε ότι θα τις λάβει σημαντικά υπόψη στη διαμόρφωση της πολιτικής του Υπουργείου του για την καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού. Τα παιδιά ευχαρίστησαν τον Υπουργό και εξέφρασαν την επιθυμία να συνεχίσουν τη διαβούλευση μαζί του.

Τρίτο Στάδιο: Ενημέρωση από τον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού αναφορικά με τη διαμορφωθείσα πολιτική του Υπουργείου για την καταπολέμηση του σχολικού εκφοβισμού.

Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο της διαβούλευσης της ΟΕΣ με τον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού, στα πλαίσια συνάντησης, στο Γραφείο της Επιτρόπου, ο Υπουργός παρέδωσε στα μέλη της ΟΕΣ και συζήτησε μαζί τους τη σχετική με το θέμα, εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Ο Υπουργός εξήγησε στα παιδιά πώς οι δικές τους προτάσεις και εισηγήσεις αξιολογήθηκαν από το Υπουργείου και πώς αυτές λήφθηκαν υπόψη κατά την ετοιμασία της εγκυκλίου. Η Επίτροπος, με τη σειρά της, υπογράμμισε τη σημασία του δικαιώματος στη συμμετοχή στην καλλιέργεια ενεργών πολιτών και παράλληλα, την αναγκαιότητα συνέχισης της πρακτικής αυτής για άλλα θέματα που αφορούν στα παιδιά.
Παραλαμβάνοντας την εγκύκλιο, μέλος της ΟΕΣ, επισήμανε ότι, η διαδικασία που ακολουθήθηκε δεν θα πρέπει να είναι η εξαίρεση και ότι, η διαβούλευση με τα παιδιά δεν θα πρέπει να φοβίζει αλλά αντιθέτως, να επιδιώκεται και να αποτελεί μέρος της κουλτούρας της κοινωνίας μας.